dowiadujemy się z następujących publikacji: Metrica nec non liber nationis Polonicae Univ. Lip sień-sis 1409—1600, wyd. S. Tomkowie z, Arch. do Dziejów Lit. i Oiw. w Polsce, 1882II. — Si Windakiewicz, Księga nacji polskiej to Padwie, tamie, 1830 VI. — M. Bersohn, Studenci Polscy na uniwersytecie bolońskim to XVI i XVII to., Kr. 1890. — K. Kallenbach, Poloty w Bazylei to XVI to., Arch. do Dziejów Lit. i Ośw. w Polsce, 1890 VI. — Tenże, Polacy w Kolonii. Z metryk uniwersytetu kolońskiego 1388—1628, tamże. — Ks. P. Czapiewski, Polacy na studiach w Jngolstacie, Poza. 1914. — J. Karło wi-cz, Polacy na wszechnicy hei-delbęrskiej to to. XV—XVII. Rocz. Tow. Przyj. Nauk Pozn. 1887 XV. — M. W e h r m a n, Studenci Polacy to pedagogium szczecińskim 1573—1665, Kw. Hist. 1906 VI.
Publikage metryk zagranicznych uniwersytetów uczęszczanych przez Polaków: Acta Natio-ms Germanicae Bononiensis Umuersitatis 1239—1543, wyd. E. Friedlander iC. Malago la, Berlin 1887. — Die Matrikel der Umttersitdt Heidelberg 1386—1807, 6 tomów, wyd. G. Tópke, Heidelberg 1884—1916.Tg Die Matrikel der Univer.itHt Kdln 1389—1559, wyd. E Keussen, 2 tomy, Bonn 1919—1929. — Die Matrikel der Unioersitdt Leipzig 1409—1809, wyd. G. Erler, 6 tomów, Leipzig 1897—1909. — Die Matrikel der Unioersitdt Rostock 1419 — —1831, wyd. A. Hofmeister, 7 tomów, Schwerin 1889—1922. - Altere Unioersttdtmamkeln I. Umuerńtdt Grdfswald 1456—1700, wyd. E. Friedlander, 2 tomy, Leipzig 1893—1894. — Altere Unitersiiatmatrikeln I. Universitat Frankfurt a.O. 1506—1811, wyd. tenże, 3 tomy, Leipzig 1887—1891. g Album Academiae Yitebergensis 1502—1602, wyd. K.E. Fdrstemann, 3 tomy, Lipsiae 1841, Halis 1895, 1905. — Die Matrikel der Ludtvig-Maximilians-Universitdt Jngolstait-Landshut-Mdnchen 1472—1750 Wyd., G. w. Pdlnitz, Miinchen 1937—1941. — Die Matrikel der Unioersitdt TUbmgen 1477— liOO, wyd. H. Hermelink, Stuttgart 1906. — Die Matrikel der Albertus- Unioersitdt su Konigsberg 1544—1829, wyd. G. Erler, 3 tomy, Leipzig 1908-1917.
Taki sam charakter źródłowy mają wszelkiego rodzaju spisy uczniów średnich zakładów naukowych. Dla drugiej połowy XIX i XX w. są to doroczne sprawozdania gimnazjalne, szczególnie licznie publikowane w dawnym zaborze austriackim. Dla schyłku XVIII w. cenny materiał tego typu zawierają raporty szkół wydziałowych i podwydziałowych Komisji Edukacyjnej z lat 1778-1790.
Wydawane przez T. Wierzbowskiego pod ogólnym tytułem: Komisja Edukacji Narodowej, Warsz. 1901 — 1915, przynoszą raporty szkól: warszawskiej, łęczyckiej, płockiej, pułtuskiej, wągrowskiej, rawskiej, poznańskiej, kaliskiej i wschowskiej.
d. INKĘ WYKAZY OSÓB
Do powyższej grupy źródeł winniśmy też zaliczyć wszelkiego rodzaju wykazy osób zestawiane z tej czy innej racji. Przede wszystkim więc należałoby tu uwzględnić spisy ludności lub raczej nagromadzone do tych spisów materiały szczegćłowe. W Polsce pierwszych prób. spisywania mieszkańców dokonano u schyłku XVIII w., ale dotyczyły one tylko części kraju70. Pierwszy ogólny spis ludności dokonany przez władzę państwową przeprowadzono w latach 1808—1810 na terenie Księstwa Warszawskiego. Materiały^ tego spisu uległy zniszczeniu
'* Spity ludności z terenu Krakowa i woicw. krakowskiego z 1790—1792 znajdują się w Wojów- Archiwum PańttJt. w Kiako Arie, w zespole akt Knmiiii Cywilna Wojskowej woicw. krakowskiego. Sporządzali je proboszczowie z inicjatywy Komisji.
w czasie ostatniej wojny. Na ziemiach całej dawnej Rzeczypospolitej przeprowadziły spisy ludności w sposób systematyczny dopiero rządy zaborcze77.
. Niezjniemie cenne są rejestry poborowe, dające obfity materiał do stanu posiadania rodzin szlacheckich, oraz rekognicjarze poborowe, gdzie szlachta w XVI w. wyciskała swe pieczęcie sygnetowe na znak sprawiedliwie wykazanych poborów78. Należy wymienić dalej spisy elektorów, tj. osób głosujących na królów polskich, spisy osób przyjmujących prawo miejskie, wpisanych więc do ksiąg miejskich (tzw. album civile), listy wasalów, tj. osób składających przysięgę homagialną, r a n g 1 i s t y, tj. wykazy oficerów, spisy kawalerów orderów i wreszcie spisy członków stowarzyszeń i bractw wszelkiego rodzaju79.
Zasadniczy zrąb rejestrów poborowych ogłoszonych drukiem (oryginalne ktięp w Arch. Gł. Akt Daw. w Warszawie) to : Polska XVI to. pod względem geograficznym, statystycznym i historycznym, 11 tomów, wyd. A. Pawiński, A. Jabłonowski, I. Baranowski ij. Jakubowski, Warsz. 1883—1915. Kiestety wydawnictwo to przy kolacjcnowaniu z oryginałami wykazuje poważne opuszczenia i liczne błędy lekcji. — F. Piekosiriski, Polska XVI w. pod względem rozsiedlenia się szlachty, Herold Polski 1906, s. 1—275 (wykaz zeznających pobory dziedziców, administratorów i sprawców z terenu wojew. krakowskiego z r. 1564). — Rejestr poborowy wojew. krakowskiego z r. 1629, wyd. S. Inglor, W. Domin, J. Kolasa,
E. T r z y m a, S. Ź y g a, Wrocł. 1956. — Rejestr poborowy wojew. kaliskiego 1618—1620, wyd. A. J. Parczewski, Warsz. 1879. — Rekognicjarz poborowy wojew. podlaskiego z r. 1581, wyd.
F. Piekosiński, RH 1910 11. — Rekognicjarz poborowy pow. tucholskiego, wyd. S. D z i a-d u 1 e w i c z, RH 1928 VIII. — Rekognicjarz poborowy ziemi warszawskiej z r. 1563, wyd. tenże, MH 1930 IX. — Rekognicjarz poborowy s ksiigi nr 46, wyd. tenże, MH 1932 XI. —
Cennego materiału dostarczają też popisy wojskowe sporządzane dla całego kraju, województwa lub powiatu. Przodują tu: Fierepisi wojska litowskawo. Litowskąja Mietrika, Knigi publicznych diet, wyd. S. P t a s z y c k i, Rus3. Istor. Bibl. XXIII, Piederb. 1915. — Spis rycerstwa pow. wis ki ego i wąsos kiego, które uczestniczyło w wyprawie wołoskiej 1497, wyd. I. T. Baranowski, Collcctanea Bibl. Ord. hr. Kras. 4, Warsz. 1913. — Rejestr popisowy wojew. połockiego z dn. 30 września 1765, wyd. R. Mienicki, Aten. Wil. 1936 XI. — Szlachta ziemi wieluńskiej biorąca udział to pospolitym nużeniu pod Lwowem 1621, wyd. Z. Wdowiszewski, MH 1930 IX. — J. Pieniążek, Rycerstwo polskie w wyprawie toiedeńskiej 1683, Warsz. 1933.
Elektorów poczet, wyd. O. Piet ruski, Lw. 1845. — Elektorowie królów Władysława IV, Michała Koty buta, Stanisława Leszczyńskiego i spis stronników Augusta III, wyd. J.D. Borkowski i MJD. Wąsowicz, RH 1910 I.
Libri iuris cioilis Cracouiensis 1392—1506, wyd. K. Kaczmarczyk, Kr. 1913. — Szlachta przyjęta do prawa miejskiego Starej Warszawy 1506—1718, wyd. Z. Wdowiszewski, MH 1932 XI. — S. S e m r a u, Die BOrgerlisten der Stadt Thom ans dem XVII jfahrh. ' II, Die atulnndischen B&rger, Mitd. d. Copp. Ver. 2S.
E. S. z e 1 i g a-Ź e r n i c k i, Geschichte des polnischen Adels. Anhang: Yasallen-Listę des
n Zob. J. Kleczyński, Spisy ludnoict a Rzeczypospolitej Polskiej, Rozpr. Wydr. hist. — BJ. AU 1892 XXX. n Te pieczętowane zeznania znajdują się zstówno w tzw.' księgach reJrógnicji, jak i w księgach poborowych. Przy-nrtz i bogaty materiał heraldyczny dla XVI w. W oparciu o ten materiał W. W i 11 y g wydal pracę pt. Nieznana szlachta polska i jei herby, Kr. 190d. Mimo ii, wiedział dobrze, źe szlachta w razie braku własnego sygnetu, pieczętowała swe zeznania sygnetem pożyczonym od kogoś innego, i mimo że strzegł się błęddw stąd płynących, nie zachował dostatecznie konsekwentnej ostrożności.
TB W archiwach parafialnych znaleźć można doić często wykazy członków bractw religiincch. Wpisywano się do oich całymi rodzinami, ale izadko zaznaczając stosunek wzajemnego pokrewieństwa.
69