Rodzinni kuratorzy sądowi realizują obowiązki wynikające z wielu aktów prawnych. Najczęściej nadzór kuratora sądy orzekają na podstawie dwóch podstaw prawnych:
- art. 109 § 2 pkt 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.i.o.), czyli w przypadku ograniczenia władzy rodzicielskiej poprzez ustanowienie nadzoru kuratora nad sprawowaniem opieki nad dzieckiem,
- art. 6 pkt 5 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (dalej: u.p.n.), czyli w przypadku zastosowania nadzoru kuratora nad nieletnim.
W pierwszym przypadku ingerencja sądu w funkcjonowanie rodziny, a ściślej w wykonywanie władzy rodzicielskiej, stanowi formę ochrony praw dziecka do wszechstronnego rozwoju. Przypadki ograniczenia władzy rodzicielskiej mogą mieć miejsce jedynie w sytuacji zagrożenia dobra dziecka, powstałego w wyniku nienależytego wykonywania władzy rodzicielskiej (Pietrzykowski 1990, s. 449-454). Przez dobro dziecka najczęściej rozumie się zespół wartości (duchowych i materialnych) niezbędnych do zapewnienia dziecku prawidłowego rozwoju fizycznego i moralnego (Łapiński 1975, s. 131-132) i jest ono kategorią nie tylko prawną, ale i psychopedagogiczną. W związku z tym, iż celem nadzoru jest ochrona dziecka i niesienie pomocy rodzicom, którzy nie mogą sami poradzić sobie z trudnościami wychowawczymi, ograniczenie władzy rodzicielskiej nie jest środkiem represji wobec niedbałych rodziców i stosu-