DSC07807 (2)

10

W dziedzinie medycyny i farmacji: doktor (doctor), recepta (receptum), pacjent (patiens), okulista (ocu/us), dentysta (dens), nazwy lekarstw i in.

W dziedzinie fizyki, chemii i techniki: indukcja (inducere), dala radioaktywne (radius, agere), eksperyment (experimentum), reakcja (reactio), aparat (apparatus), transmisja (transmissio), motor (motor) i in.

W dziedzinie ekonomii: kredyt (credere), merkantylizm (mercari, mer-cator), komercjalny (commercium), ekspert (expertus), dystrybucja (distribuere) i in.

Zwróćmy też uwagę na terminy związane z organizacją procesu nauczania na studiach: semestr (semestris), student (studens, studiosus), egzamin (exa-men), konspekt (conspectus), audytorium (auditorium), instytut (institutum), uniwersytet (uhiyerśitas) i in.

Wiele wyrazów łacińskich spotykamy również w potocznej polszczyźnie, np.: łacińskie rzeczowniki zakończone na -a przeszły do języka polskiego bez żadnych zmian (wyjąwszy ortografię), np.: poeta, willa, kultura, persona i in., podobnie rzeczowniki zakończone na -or, np.: honor, terror, horror, doktor i in. Rzeczowniki łacińskie zakończone na -io znajdujemy w wielu polskich rzeczownikach zakończonych na -ja, np.: tradycja (traditió), akcja (actió), lekcja (lectio) i in. Natomiast rzeczowniki łacińskie zakończone na -um lub -us z poprzedzającą spółgłoską są używane w języku polskim najczęściej bez tych końcówek, np.: instrumentum, obiectum, elementum, documentum i in.

Wpływ języka łacińskiego na język polski obserwujemy nie tylko w zakresie słownictwa, ale fleksji, składni i stylu.

Z języka łacińskiego wywodzą się języki romańskie: włoski, francuski, hiszpański, portugalski, rumuński i in. Wpływ łaciny dostrzegamy również w języku angielskim, niemieckim, rosyjskim. Przyjrzyjmy się dla przykładu paru wyrazom:

j. łaciński j. francuski j. hiszpański j. wioski j. angielski j. niemiecki j. rosyjski

coOega	collegue	colega	collega	coOeague	KoUege	KOJinera
colloąuium colloąue		coloąuio	colloąnio	colloąuy	Kolloąuium	KOJIllOKBByM
cohimna	collone	columna	colonna	column	KoUonne	Kojuionua
exemplum	exemple	ęjemplo	esempio	example	Exempel	3K3eMiuiap
litterarius	litteraire	liter ario	letterario literary		liter arisch	jiHTepaTypnuń
magister	maitre	maestro	maestro	master	Meister	Macrep
punctum	point	punto	punto	point	Punkt	nyincT
statio	station	est arion	gtazione	station	Station	CTailllHH

Spróbujmy odpowiedzieć sobie na tak często zadawane pytania dotyczące sensu nauki łaciny. Trudno wyobrazić sobie badacza dawniejszej historii Polski nie umiejącego interpretować dokumentów pisanych po łacinie. Nieznajomość zaś takich dokumentów osłabia świadomość narodu, niszczy tradycję, doprowadza z biegiem czasu do wynarodowienia. A cóż powiedzieć o poloniście, który nie będzie w stanie zrozumieć wielu dzid literatury polsko-łacińskiej. Non tam praeclarum est scire Latine quam turpe nescire (Cicero).

Wymowa i akcent w języku łacińskim, Wyrazy łacińskie w j. polskim.

I.

LECTIO

PRIMA

RECITAMUS

Forma, statua, norma, littera, cera, yilla, persona, philosophla, patrla, victoria, caerimonla, comoedTa, oeconomia, poeta, fabuła, ruina, cultura, agricultura, ferlae.

Circus, circulus, philosdphus, cynicus, nervus, paedagógus, dominus, murus, arbiter, magister, ager, monumentum, documentum, fragmentum, factum, post factum, scriptum, post scriptum, vinum, manuscriptum, verbum, manifestus, maxlmus. __

Opinio, auditlo, actlo, dictlo, lectlo, occaslo, narratlo, natlo, ąuaestio, ratifo, actor, lector, narrator, amator, doctor, honor, professor, ąuaestor, victor, terror, color, aer, rarltas, carltas, rex, felix, fatalis, normalis, nationalis, rationalis, communis, stabilis, móbilis. Perpetuum mobile. Homo sapiens. Virtuti militari.

Senatus, gustus, casus, cultus, effectus, manus, aąuaeductus, portus, prospectus, intellectus, sensus, consensus.

Res publlca, spes, in spe, meridies, post meridlem — p.m.; antę meridlem — a.m.

Quo vadis? Yacat, placet, debet, deflcit.

II

LECTIO

ALTERA

lndicativus i imperativus praesentis activi czasowników koniugacji I — IV.

Formy podstawowe czasownika.

VARIA

Ego te saluto. Tn me doces. Salutatis mc libenter. Videptus £ę et salutamus.^tu^ósu^ędę^t scribit. Studios.a yenit et iegit. Magister docet.

discitis. LatTne legere discimus. Latlne legitis et scribitis. Amasne studere? Libenter studeo. Non specto sed audio. Specta, audi, lege et disce! Videte et audlte! Nos libenter laboramus.