DSC08253 (4)

fol, por. o#i — fon] — średnia, tylna

[dI. por- (o) wiośnie — [v’iośńe] — średnia podwyższona hi lizowana    P||| tylna scentra-

[ój. por. zacząi — [zacóu] — średnia podwyższona, tylna

[u], por. (w) ulu — [uluj — wysoka, tylna

[u], por. Niunia — [minii] — wysoka, tylna scentralizowana

Zwróćmy w tym miejscu uwagę na fakt, że tylko niektóre dźwięki samogłoskowe oznaczamy w transkrypcji symbolami identycznymi z literami stosowanymi w zapisie ortograficznym. Chodzi mianowicie o samogłoski [y], [i],

u

[e], [a], [o], [u]. Pozostałe natomiast mają fonetyczne oznaczenia, których nie spotyka się w tekstach pisanych. Głoski scentralizowane oznacza się dwiema kropkami nad symbolem samogłoski, por. [&], [ó], [U]. Podwyższenie artykulacji sygnalizuje jedna kropka nad symbolem samogłoski, por. [e], [6]. Przyjęcie takiej konwencji notacyjnej nie oznacza bynajmniej, te samogłoski [y], [i], [e],

[a], [o], [u] są częstsze czy bardziej podstawowe niż pozostałe. Różni je jedynie fakt, że w przeciwieństwie do polskich dźwięków typu [a], [6], [u], [ó], [e] mogą być wymawiane w izolacji. Są jednak tak samo kontekstowo uzależnione. Podlegają analogicznym — komplementarnym — ograniczeniom występowania. Z reguły bywa tak, że w śródgłosie lub w wygłosie wyrazów w tym sąsiedztwie, w którym pojawi się np. [a], nigdy nie wystąpi [a] i odwrotnie.

W szczegółach warunki występowania wyżej wymienionych samogłosek polskich przedstawiają się następująco:

1.    Dźwięki [i], [e], [a], [o], [u] mogą pojawić się po pauzie akustycznej, czyli w pozycji nagłosowej. W pozycji tej nigdy nie pojawią się samogłoski [e], [a], [3], [U], [ó]. Występowanie [y] w nagłosie jest chyba możliwością teoretyczną (hipotetyczną), gdyż polska nazwa litery y to [igrek] lub [ipsy-lon] z nagłosowym [i]. Wymowa typu [ypsylon] jest chyba poza normą poprawnej polszczyzny.

2.    Samogłoska [y] nigdy nie występuje po spółgłoskach palatalnych oraz spalatalizowanych, a także po półotwartej bocznej spółgłosce [1]. Wszędzie tam pojawia się dźwięk [i], por.:

zima — [źima] cis — [cis] kupi — [kup* i] lipa — [l’ipa] * [lypa]

3.    Samogłoski [a], [e], [u] nie występują w śródgłosie w obustronnym sąsiedztwie spółgłosek miękkich oraz [i] (ewentualnie kombinacji spółgłoski miękkiej i [i]). W takich wypadkach obligatoryjnie pojawiają się samogłoski [fi], [ó], [ił], [e] (zob. Stieber 1966, Steffen-Batogowa 1975, Ostaszewska, Tambor 1990: 40, Dukiewicz 1995: 28, Sawicka 1995: 122—123). Sytuację tę ilustrują następujące przykłady:

[fi]

[e]

miękka +

[o]

[ii]

Ig miękka

a

e

a) miękka +    + miękka

o u

73