img915 (2)

|i|, por. mit — |m’it| — wysoka, przednia

[o], por. on — [on] — średnia, tylna

[6], por. (o) wiośnie — [v’iośńe] — średnia podwyższona, tylna scentralizowana

[ó], por. zaczął — [zaćóu] — średnia podwyższona, tylna

[u], por. (w) ulu — [ulu] — wysoka, tylna

[ii], por. Niunia — [ńuńa] — wysoka, tylna scentralizowana

Zwróćmy w tym miejscu uwagę na fakt, że tylko niektóre dźwięki samogłoskowe oznaczamy w transkrypcji symbolami identycznymi z literami stosowanymi w zapisie ortograficznym. Chodzi mianowicie o samogłoski [y], [ij, |r|, |a], [o], [u]. Pozostałe natomiast mają fonetyczne oznaczenia, których nie .potyka się w tekstach pisanych. Głoski scentralizowane oznacza się dwiema kropkami nad symbolem samogłoski, por. [a], [ó], [ii]. Podwyższenie artykula-i p sygnalizuje jedna kropka nad symbolem samogłoski, por. [e], [ó]. Przyjęcie i.ikiej konwencji notacyjnej nie oznacza bynajmniej, że samogłoski [y], [i], [e], | .11,1 o], [u] są częstsze czy bardziej podstawowe niż pozostałe. Różni je jedynie laki, że w przeciwieństwie do polskich dźwięków typu [a], [ó], [ii], [ó], [e] mogą być wymawiane w izolacji. Są jednak tak samo kontekstowo uzależnione, Podlegają analogicznym — komplementarnym — ograniczeniom występowania. Z reguły bywa tak, że w śródgłosie lub w wygłosie wyrazów w tym sąsiedztwie, w którym pojawi się np. [a], nigdy nie wystąpi [a] i odwrotnie.

W szczegółach warunki występowania wyżej wymienionych samogłosek polskich przedstawiają się następująco:

I Dźwięki [i], [el, [a], [o], [u] mogą pojawić się po pauzie akustycznej, czyli w pozycji nagłosowej. W pozycji tej nigdy nie pojawią się samogłoski [e], |ii], [ó], [ii], [ó]. Występowanie [y] w nagłosie jest chyba możliwością (coretyczną (hipotetyczną), gdyż polska nazwa litery y to [igrek] lub fipsy-lon] z nagłosowym [i]. Wymowa typu [ypsylon] jest chyba poza normą poprawnej polszczyzny.

.' Samogłoska [y] nigdy nie występuje po spółgłoskach palatalnych oraz spalatalizowanych, a także po półotwartej bocznej spółgłosce [1], Wszędzie (am pojawia się dźwięk [i], por.: zima — [źima] cis — [ćis] kupi — [kup’i] lipa — [l’ipa] * [lypa]

' Samogłoski [a], [e], [u] nie występują w śródgłosie w obustronnym sąsiedztwie spółgłosek miękkich oraz [i] (ewentualnie kombinacji spółgłoski miękkiej i [i]). W takich wypadkach obligatoryjnie pojawiają się samogłoski |ń|, [ó], [ii], [e] (zob. Stieber 1966, Steffen-Batogowa 1975, Ostaszewska, Tambor 1990: 40, Dukiewicz 1995: 28, Sawicka 1995: 122—123). Sytuację lę ilustrują następujące przykłady:

a

e

a) miękka +

+ miękka

o

u

miękka +

[a]

[e]

+ miękka

[ó]

[ii]

73