DSC08495 (2)

umysłu.

■ rwnanry i sani

mm mj

vn

M R1    SWUtOONEI I PkDRCZŁI

ntnilaK to. co »)wcga poza wytyczone rozumem siat słowo hm moc przemienienia człowieka i św^. lino więzami reguł i przepisów krępować twóros

a turze. szczególnie w łatach późniejszych, stanowy niemal zawsze element tylko ogólnej wizji świata -* \ v:aw ame jej z całości ich dzieł byłoby zabiegiem^ czn%m. Z peszą programowych, dotyczących spraw tak ogromny u k_vxsnuczne dzieje człowieka (Słowacki) czy kierujących wsnj. v e 2ł\ v _ ik^otukwu wewnętrznemu (TowiańsJri). wyniŁjf łmrdzśej ł**b mnie; bezpośrednio postulaty wobec pisarstwa -I|j menz wenie rygorystyczne- Wiele z nich wyrażano w poematafc ^wiescśach. fetach, wierszach, publicystyka polityczna bywaj istocnyin manifestem romantycznej postawy, nanae* i iiiiiirr^^Trrntrf wrririhi rnijihiji ~ir Trintniopirrliii o różnej proweniencji gatunkowej.

1 wresaoe sprawa najważniejsza - pytanie, co uznaje się za tełs ro—tyczny, a zawierający cechy romantycznego programn. Iły tyczmfą tern program pisarze najwybitniejsi - Mickiewicz. Mochnae M. Slow!sex-f i Krasiński. Utrwalony w naszej świadomości, a opm o ich twórczość wzorzec romantyzmu odbijał aę w programowy* marnych pisarzy, bywał ugodowo zawężany łub - zaow saaegaime w łatach późniejszych — pewne jego elementy bymh wprowadzane w inny już system poglądów ideowych i artystycznych. Znajdą się zatem w tej anwktgn także teksty pisarzy, bóo deklarowali się jako przedstawiciele nowej szkoły prezentując jeó

■ak postawę pojednawczą wobec rozsądkowych mniemań o szna (Gdywiec). f tych. którzy romantyczny ton warali się przystroić ck wymagań epoki (Kraszewski), u których był już tylko odbłafa Muimlnnifci) iryitiuuniu I niiji li inm ilm luli jnimnii ia peteknuaia były odbiciem wzorca lansowanego w poezji romantyczne; i smarne tern wzorzec ma przyszłe lata kształtowały (Zaleski Kapfereki Romanowski) Scąd cytaty nie tyłkozpubScy-mta fectactaej. mie także z utworów poetyckich.

EWOLUCJA GUSTÓW

Decyzja, które teksty należy pomieścić w antologii, często nie bywa łatwa — ponieważ poeci nieraz podobne lub wręcz te same. idee zapisywali w różnych miejscach, w różnych utworach; późna twórczość Słowackiego jest tu najlepszym przykładem. Wybiera się któryś fragment — z pełną świadomością, że inne mogą być równie znaczące. Wszystkie jednak wybrane teksty odnoszą się do głównego problemu, do istoty zjawiska romantyzmu.

PRZED ROMANTYCZNYM PRZEŁOMEM

■

Ewolucja gustów. Jako datę przełomu romantycznego w Polsce przyjęto rok 1822, moment ukazania aę I tomu PoezyjAdama Mickiewicza z programową Przemową. W porównaniu z Anglią, a przede wszystkim z sąsiednimi Niemcami był to początek opóźmo-ny o lat ponad dwadzieścia: « Athenaeum*. organ jenajskiego kręgu romantyków, zaznaczające podobny przełom w Niemczech, ukazywało się od roku 1798: drugie wydanie Ballad lirycznych Co-leridgea i Wordswortha z Przedmową tego ostatniego, wyznaczającą początek romantyzmu w Anglii, ukazało się w r. 1800.

W Polsce jednak w ciągu następnych 20 lat rozkwitały tenden-ęję.które określa się jako preromantyczne i to one przede wszystkim. rozbijając kanon klasycystyczny, rozbudzały u czytelników zaciekawię nieartystycznymi nowościami. Najmocniej oddziaływał oczywiście teatry w którym, dopasowując repertuar do gustów poszerzającego sę kręgu widzów, grywano licznie tak zwane dramy czyli popularne sztuki, toczące się w atmosferze grozy, cudowności i melodramatu". Gatunek ten rozwijał się dawniej w obrębie literatury sentymentalnej, dramy były traktowane jako rozrywka dla mało wybrednej publiczności; stopniowo jednak (do czego niema-lo przyczynił się ich nowy „gotycki" styl) za kił sprawą dochodziło

- Zob. Bohdan Korzeniewski, JDnana” w warszawskim Teatrze herodowym podczas dyrekcp L Osińskiego (1814-1831), Warszawa 1934.