DSC06642 (2)

XXVI OKRES MIĘDZYWOJENNY

Wyobraźnia i sny ,pełnili iunkgc kompensacyjne. Obrazy kompensacyjne koneeutrują się wokół trzech centrów: 1) erotyka, bezkonfliktowa, pogodna i zmysłowa opis §M w Pieśni o nocach przespanych) 2) podróże do. egzotycznych krajów, w głąb czasu lub w przyszłość pokazywani) w perspektywie katastroficznej; 3) przygoda, niebezpieczna i emocjonująca gra: „Mnie trapez huśta z księżyca wiszący, / Ja jestem skoczkiem w czarnym trykocie. Nad Gibraltarem idę po linie” (w. 28-30).

W Fpmrack famtycznych chyba po raz pierwszy w naszej poezji pojawia się fascynacja brzydotą nowoczesnej .cywilizacji, połączona z prekuj^rskim wobec twórczości Mirona Białoszew-staegtrT^iaśtyczniemem codzienności i poetycką nobilitacją najzwykkyszych. zachowań, często wręcz społecznych lub biologicznych odruchów. Zabiegi poetyzacji banalnej egzystencji mieszkańców dzielnic nędzy nie zmieniają ogólnej, pesymistycznej wymowy zbioru pieśni. Wierzyński nie relatywizuje prawdy o świede współczesnym, ale zestawia dwa poziomy: obiektywną sytuację historyczną i subiektywną wizję uczestników. Tworzy to układ dramatycznie konfliktowy. Żadna z postaw: ani społeczna, ani indywidualna nie może rościć praw do odkrywania prawdy, dopiero ich podwójny ogląd daje obraz prawdziwy. Często zresztą subiektywne wizje są jeszcze bardziej potworne niż obiektywna narracja. Celem ich nie jest bowiem łagodzenie konfliktów, przynoszenie ulgi i radości, lecz intensyfikacja i kinetyzacja, inscenizowanie gier niezwykłych i podniecających, ale nie uspokajających. Była to w końcu lat dwudziestych dość niezwykła propozycja estetyczna, ale nie tylko estetyczna. .Maria Dłuska tak oceniła w Obrazie literatury polskiej historycznoliterackie znaczenie tego tomu: ..Pieśni fanatyczne, to pieśni katastrofizmu. Prekursorskie w swoim tragizmie: wcześniejsze od 1 katastrofizmu czechowiczowskieaa Łwileńskiego”¹.

⁷M. Dłuska, Kazimierz Wierzyński 1894—1969 [w:] Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. S. VII: Literatura polska w okresie międzywojennymj Kraków 1979, t. 11, s. 328.

W r. 1933 uJkazał się Gor;A/ urodzaj, najobszerniejszy i najróżnorodniejszy z międzywojennych tomów Wierzyńskiego. Wszechstronność tematyki, stylistyki i refleksji sprawia, i^truano znaleźć wspólny mianownik dla kilkudziesięciu zamieszczonych w nim utworów. Może głównym elementem Gorzkiego urodzaju jest motyw podróży: wiele tekstów to poetyckie relacje z wędrówek po świecie i po Polsce. Pojawiają się wielekroć wiersze opisujące zmysłowe piękno przyrody, w których niezwykłość życia natury oddana została bez zabiegów tradycyjnie poetyzujących i „ucu-downiania”. W tym precyzyjnym notowaniu lirycznym piękna natury, poznawanego wszystkimi zmysłami, okaże się Wierzyński mistrzem, któremu we współczesnej poezji dorówna tylko Czesław Miłosz. Odkryją oni dla polskiej poezji dwie, „znajome do krwi” krainy: Miłosz — Litwę, a Wierzyński — wschodnie Podkarpacie. Natomiast wspólnym terenem ich eksploatacji literackiej będzie Ameryka, szczególnie wybrzeża oceanów. W Gorzkim urodzaju znajduje się kilka mistrzowsko napisanych tekstów o Kalifornii i innych stanach zachodniej części Stanów Zjednoczonych. Ale najpiękniejsze wiersze o naturze, to te poświęcone rodzinnej ziemi. Zjawia się też w tym tomie motyw nieodwołalnej utraty kraju lat dziecinnych, motyw, który za lat kilkanaście stanie się tak przejmujący i częsty.

Obok antycypacji później w pełni wykrystalizowanego geo-humanizmu, spotykamy tu także kontynuacje wątku wizji cywilizacyjnej. Podróż do Ameryki przynosi poematy New York oraz Miasta i ludzie, do głębi ambiwalentne, łączące fascynację wielkością cywilizacji technicznej z katastroficznymi przeczuciami. Gorączkowe życie wielkomiejskie, prące naprzód, ale słabo zakorzenione w kulturalnym podglebiu, okazać może w każdej chwili swą iluzoryczność („Zamiast tradycji — statystyka, / Cyfra — zamiast idei, / Dolar ma oczy mistyka, / W których piekło się śmieje” — New York). Poematy amerykańskie, -pisane więrs/em przełamującym tradycyjne formy weryfikacyjne,..operuj \si miejscami niezwykle śmiałą metaforyką, której odpowiedniki z