DSCF0474 (2)

388 inteligencja

wanfa zadań szczególnie typowych dla sytuacji szkolnych (Pressey).

Próbując porządkować wiedzę na temat inteligencji, można przyjąć, iż w badaniach nad inteligencją rozwinęły się dwa główne nurty, które traktowały tę specyficznie ludzką zdolność bądź całościowo, bądź analitycznie. Pierwszy z tych nurtów nawiązywał do arys-totelesowsko-tomasowskiego ujęcia inteligencji jako swoistej władzy duszy, pewnej potencji, jedynej w swojej istocie, ujawniającej się w aktach myślenia, a konstytuującej duszę (Spearman, Cattell). Drugi nurt wywodził się z pozytywizmu, przeciwstawiającego się koncepcji władz duszy. Za punkt wyjścia przyjęto tu bezpośrednie, zróżnicowane doświadczenie jednostki, stąd koncepcje te odmawiały inteligencji jakiejkolwiek swoistości, odrębności, traktując ją jako nazwę zbiorczą dla zespołu różnych czynności poznawczych (A. Binet, D. Wechsler, J.P. Guilford).

Współcześnie przeważa pogląd, iż inteligencja jest to pewna zdolność ogólna, czyli swoisty czynnik stanowiący wskaźnik ogólnej energii i plastyczności umysłowej. Charles Spearmann traktował inteligencję jako niespro-wadzalnądo niczego najogólniejszą zdolność, tzw. energię mentalną przydzielaną poszczególnym czynnościom i zadaniom umysłowym, wyrażającą całościową sprawność mózgu. Podobnie dla Raymonda B. Cattella inteligencja to zdolność centralna odpowiadająca pracy całego mózgu oraz determinująca wszystkie czynności poznawcze. Alfred Binet określił natomiast inteligencję jako zbiór różnych sprawności, wśród których najważniejszymi, jego zdaniem, są: pamięć, uwaga dowolna, rozumienie, tworzenie pomysłów i wyobrażeń, ujmowanie związków i ocena sądów, co w efekcie składa się na model inteligencji, której istotąjest myślenie lub rozwiązywanie problemów, w którym ważne są ukierunkowanie, zrozumienie, wytwarzanie i krytycyzm (Guilford, 1978; Szewczuk, 1998).

Przez długi czas w definicjach inteligencji pojawiało się stwierdzenie, iż są to zdolności uczenia się lub zdolność do uczenia się, jednakże w toku badań eksperymentalnych stwierdzono, iż zarówno „zdolność uczenia się”, jak i inteligencja obejmuje wiele różnych zdolności składowych, a pewne z nich są dla nich wspólne (Guilford, 1978).

J. Piaget, ujmując inteligencję bardziej funkcjonalnie, określił ją jako wyższą formę adaptacji organizmu do zmieniających się warunków otoczenia. Jej rozwój ma tu charakter procesualny, przechodząc przez wiele faz i etapów, w których pojawiają się coraz bardziej skomplikowane operacje umysłowe, W ogólnym poglądzie na inteligencję Piaget rozróżnił trzy aspekty: treść, funkcję i strukturę. Treść wiąże się z obserwowalnymi aspektami zachowania, funkcja obejmuje ogólne zasady aktywności intelektualnej, które mają ogólne zastosowanie bez względu na wiek czy poziom rozwoju jednostki (pojęcia i prawa), zaś struktura jest równoważna wiedzy, która zmienia się wraz z wiekiem i nabywaniem doświadczenia, zaś rozwija się dzięki aktywności podmiotu (Piaget, 1966,1972; Guilford, 1978). Także W. Stern (1927) wskazywał, iż inteligencja jest zdolnością nastawienia się na nowe wymagania przez zastosowanie odpowiednich środków myślenia pozwalających zrealizować zakładany cel, czyli stanowi ogólną zdolność psychiczną przystosowania się do nowych zadań i warunków życia (Bielecki, 1986).

H.J. Eysenck przyjął, że inteligencję stanowi zespół trzech niezależnych od siebie zdolności: abstrakcyjnego myślenia, uczenia się oraz przystosowania myśli do celów (Eysenck, Kamin, 1981; Eysenck, 1992). Także E.L. Thorndike (1920) wysunął tezę, iż inteligencja jest zespołem niezależnych od siebie zdolności i wyróżnił jej trzy rodzaje: abstrakcyjną (zdolność operowania słowami i symbolami), mechaniczną (zdolność operowania przedmiotami materialnymi) oraz społeczną (umiejętność współżycia z ludźmi).

Zdaniem D. Wechslera (1949), inteligencja jest pewnym agregatem lub globalną zdolnością do działania podporządkowanego celowi, zdolnością racjonalnego myślenia i skutecznego postępowania w środowisku, czyli „ogólną zdolnością jednostki do rozumienia otaczającego świata i radzenia sobie z nim” (Matczak, Piotrowska, Ciarkowska, 1991). Inteligencja jest zatem złożoną zdolnością, w której uczestniczą ukierunkowane na coś czynności, zaś wśród nich najważniejsze to: rozumienie, ocena alternatyw i podejmowanie decyzji (Szewczuk, 1998).

Zimbardo (1999), określając inteligencję jako konstrukt teoretyczno-hipotetyczny,