DSCF5261

sprawowały też wojewódzkie i powiatowe władze administracji ogólnej /lekarze wojewódzcy⁷ i powiatowi/ P°.

Leczenie chorych więźniów’ należało do obowiązków' kierownictwa zakładów a leczono ich na koszt państwa. Przewidziano jednak możliwość leczenia się więźniów na własny koszt zwłaszcza leczenia specjalistycznego Z³¹.

Więźniów’ chory ch lub podejrzanych o chorobę umieszczano w izbie chory ch względnie szpitalu. Chory ch wymagający ch specjalisty cznych zabiegów’odsy łano do odpowiednich szpitali okręgowych, a w wyjątkowych wypadkach do szpitali państwowych lub samorządowych. Więźniowie nieuleczalnie chorzy' mogli uzyskać przerwę w odbywaniu kary Z⁵².

W miarę rozwoju służby zdrowia coraz więcej więźniów' obejmowano opieką lekarską. Już w drugiej połowie lat dwudziestych leczono wszystkich chorych więźniów. Rocznie odnotowano wtedy 9-10 tys. zachorowań. Liczba porad ambulatoryjnych w latach 1925-1930 wzrosła ze 198 ty s. do 262 tys. Wykonywano też inne zabiegi Z³³. W latach trzy dziestych lecznictwo więzienne prawie w pełni zabezpieczało potrzeby więzień. Tylko sporadycznie korzystano ze szpitali pozawięziennych, w których umieszczano w zasadzie chorych na choroby zakaźne Z³⁴. W 1933 r. do szpitali więziennych przyjęto 11945 osób, do izb chorych 4534 osoby, a do szpitali pozawięziennych skierowano 280 osób. Wzrost liczby więźniów’w następnych latach spowodował wzrost liczby leczonych. W 1938 r. do szpitali więzienny ch skierowano 16581 osób, do izb chorych 11442 osoby i do szpitali pozawięziennych 497 osób. Łącznie przebywali oni w szpitalach i izbach chorych 773 tys. dni Z³⁵. Mimo wzrostu liczby leczonych nie wykorzystywano wszystkich łóżek. Niektóre szpitale więzienne dysponowały jeszcze sporymi rezerwami Z³⁶.

Poprawa warunków sanitarnych i rozwój lecznictwa przy czy niły się do polepszenia stanu zdrowia więźniów. Wyeliminowano choroby zakaźne, za wyjątkiem gruźlicy. Opanowanie tej choroby było niemożliwe, gdyż nie rzadko do więzień przyjmowano chorych na nierozpoznaną w początkowym stadium gruźlicę. Wyrazem poprawy stanu zdrowia więźniów było zmniejszenie się śmiertelności. Już w 1923 r. śmiertelność w więzieniach spadła do 7-8 % Z⁵⁷. Następne lata przyniosły' dalszy' znaczny spadek śmiertelności wyrażający się następującymi cyframi: 1925 - 443 wypadki 1,35 % osadzonych, 1926 - 315 wypadków 1,03 % osadzonych, 1927 - 250 wypadków 0,91 % osadzonych, 1928 -193 wypadki 0,65 % osadzonych, 1930 - 156 wypadków 0,51 % osadzonych. Podobnie malała śmiertelność więźniów na Św. Krzyżu 1925 - 38 wypadków 10 % osadzonych, 1927- 13 wypadków 3 % osadzonych Z³⁸. Spadek śmiertelności nie był jednak tak duży', jakby z powyższych cyfr wynikało, gdyż w polskich więzieniach stosowano praktykę odsyłania do domów ciężko chorych więźniów w stanie beznadziejnym i udzielanie im przerwy w wykonywaniu kary' P⁹. Uwzględniając nawet pewną poprawkę na tę praktykę należy' stwierdzić spadek śmiertelności do rozmiarów minimalnych. Zatem skuteczność więziennego lecznictw a w' latach trzydziestych była bardzo duża, nie mniejsza jak lecznictwa wolnościowego.

3. Szpitale psychiatryczne

U wielu więźniów' w czasie odbywania kary ujawniał}' się choroby nerwowe i psychiczne. W pierwszych latach niepodległości psychicznie chorych więźniów nie leczono, lecz przekazywano do wolnościowych zakładów' specjalistycznych, celem uzyskania orzeczenie o chorobie, a następnie występowano do władz prokuratorskich o zastosowanie przerwy w wykonaniu kary Z⁴⁰.

Tę praktykę przerwano w 1928 r. Psychicznie chorych więźniów postanowiono leczyć. W tym celu utworzono w Grodzisku Mazowieckim szpital psychiatryczny. Wkrótce okazał się on niewystarczającym, toteż stopniowo uruchamiano dalsze. W 1930 r. powstał drugi szpital psychiatryczny w Grudziądzu przeznaczony dla mężczyzn. Szpital dla kobiet uruchomiono również w Grudziądzu w 1933 r. Następny szpital powstał już w 1934 r. w Drohobyczu. Później powstał jeszcze mały szpitalik psychiatryczny przy Więzieniu Mokotowskim w Warszawie. W sumie było 5 szpitali psychiatrycznych dysponujących łącznie 620 łóżkami, w tym Grudziądz /łącznie męski i żeński/400, Drohobycz 150, Grodzisk Mazowiecki 50 i Warszawa 20 łóżek p.

Szpitale psychiatry czne umieszczono w osobnych budynkach. Posiadały one własne zaplecza, a zwłaszcza kuchnie, pomieszczenie gospodarcze i apteki. Były' wyposażone w' odpowiednie urządzenia i gabinety', takie same jak wolnościowe zakłady tego typu. Nie zatrudniano w nich funkcjonariuszy SW, lecz cywilnych lekarzy' i sanitariuszy Z⁴².

Według L. Rabinowicza powinny one spełniać dwa zadania: prowadzić badania osobopoznawcze przestępców o anomaliach psychicznych, celem dokonania właściwej ich segregacji oraz współpracować z administracją więzienną w zakresie dyscypliny Z⁴³.

Te dwa zadania były' w zasadzie realizowane. Do szpitali psychiatrycznych kierowano więźniów, którzy' zachorowali w czasie odbywania kary i tam ich leczono. Niezależnie od leczenia prowadzono tam badania psycho-charaktero-logiczne celem wyodrębnienia psychopatów, epileptyków', narkomanów, niepoprawnych recy dywistów oraz nałogowych i zawodowych przestępców Z⁴⁴.

Zachowane materiały nie pozwoliły' ustalić liczby pacjentów we wszy stkich szpitalach psychiatrycznych, a ty lko w Grudziądzu. W szpitalu męskim przy- ul. Wybickiego w latach 1935-1938 przebywało 240-350 pacjentów', a w szpitalu żeńskim przy ul. Budkiewicza 23-39 pacjentek Z⁴⁵.

W leczeniu szpitalnym, obok metod i środków stosowanych w tego typu placówkach, starano się wychować pacjentów metodą terapii zajęciowej, polegającej na przyzwyczajaniu do systematycznej pracy'. Dawała ona pozytywne rezultaty Z⁴⁶.

Szpitale psychiatryczne pozwoliły wyeliminować z więzień osoby z zaburzeniami psychicznymi dezorganizującymi działalność wychowawczą. Prowadziły one tam również badania kryminalno-biologiczne i to nie ty lko więźniów psychicznie chorych, ale także innych przestępców. W pewnym stopniu stawały się placówkami naukowego opracowywania zebranego materiału, a tym samym przyczyniały się do postępu badań osobopoznawczych Z⁴⁷.

8 1