DSCN0827 (2)

CII WS11,1'

Kit/d/mły kronikarsk o-reportażowe, odtwarzające sprawy wojennych przebiegów zdarzeń pisane są nu ogól językiem mniej ozdobnym Wyjątek stanowią (c opisy bitew, które przepuszczone jja pi ze/ tilti przeżyć bohaterów (więc Muntua i Sandomierz w przeżyciu Gintulta oraz Saragossa w doświadczeniu Krzysztofa ),

Metaforyka {‘oplotów jest gęsta, bogata i różnorodna. Rozeznanie w królestwie tych metafor i jakakolwiek ich klasyfikacja wydają się być zadaniem beznadziejnym wobec niesłychanej ich różnorodności Autorzy specjalistycznych prac*¹ zwracają jedynie uwagę, ze tak metafory, jak porównaniu Popiołów zmierzają na Ogół w stronę ukonkretnienia abstraktów (pojęć i uczuć) przez zestawienie ich z przedmiotami i zjawiskami materialnymi oraz ze cechuic je często dysonansowość. Dysonunsowość polegająca im tym, ze jak W oksymoronie zestawia się z sobą zjawiska z natury sprzeczne, wykluczające się w potocznej praktyce językowej („rozkoszny strach", „straszliwe muśnięcia rozkoszy”).

Wprowadza więc pisarz metafory i porównania utarte, powszechnie znane, nawet zleksykalizowane. Pisze „o przegnaniu Rafała na cztery wiatry", albo o tym. że „kamień leżał mu na sercu”. Ale tuz obok operując tym samym kamieniem jako członem porównania buduje wielką skomplikowaną metaforę personifikującą:

Echo wołaniu z głębi gór wychodziło z ciemności. Wtedy serce dźwignio kamień swój i samo nasłuchiwało bez nadziei usłyszenia po wtóre, patrzało krwawym wzrokiem w ciemności bez. wiary zobaczenia i łkało w ciągu godzin nie dlatego, żeby się ukoić [...] Ale była to czynność lak okropna, jak gdyby kto gardziel dwuletniego dzieciątka dusił muskularną garścią chłopską, żeby uśmierzyć jego żałosne kwilenie. Serce Upadało w swój grób i leżało w uspokojeniu niemocy aż. do nadejścia nowego powiewu (2, 32).

*’ Stanisław Adamczewski, Sztuka pisarska Żeromskiego, Kraków 1949; Danuta Ił u I t lc r, Porównania a¹ twórczości Żeromskiego [w:] Stefan Żeromski. U pięćdziesiątą rocznicę śmierci. Studia i szkice, pod red. Zbigniewa Galińskiego, Warszawa 1977.

Albo w tym samym fragmencie odtwarzającym cierpienia duchowe Rafała po stracie ukochanej:

Każdy przedmiot, każdy promień słoneczny i każdy cień, każdy zapach i kształt stał się sobą tylko. Przestał już służyć duszy. I oto została sama jedna. Szła, jakoby wśród ruin strzaskanych przez trzęsienie ziemi, wśród rzeczy odrażających dla niej i bezużytecznych (...] Był wtedy jak płomień zagasły (2, 51).

Modernistyczna, spersonifikowana „samotna dusza” z poetyckich pustek i ugorów („Idzie samotna dusza polem” Tetmajera) ⁶⁸ umiejscowiona tu została niewątpliwie odkrywczo i konkretyzująco — „wśród ruin strzaskanych przez trzęsienie ziemi”, a czterokrotne powtórzenie tego samego słowa („każdy”) zrytmizowało zdanie.

Nagminnie personifikacji i animizacji podlegają też opisy przyrody: „Posłyszał, jak tam wiatr szlocha na ramionach zmurszałych krzyżów, co się chylą między zarośla, jak chichot wichrowy szczeka spomiędzy badylów dzikiego głogu. Wołało na niego to straszne miejsce przeraźliwymi słowy, które włosy na ciemieniu podnoszą i lodowatą seremność ciskają w serce” (1, 116). „Nawał wichrów siekł ją i prał, podważał liche jej przyciesi [...] tłukł w nią stumilowymi skrzydłami i wszczepiał między belki żelazne swoje pazury” (1, 134).

Ten typ metafory personiflkującej i ukonkretniającej, zestawiającej stan psychiczny bohaterów ze światem zjawisk i rzeczy konkretnych lub ożywiającej zjawiska przyrody, stosuje pisarz bardzo często. I jak w cytowanym wyżej fragmencie — nie waha się na oznaczenie tych stanów gromadzić obok siebie całego szeregu metafor i porównań („serce dźwigające kamień cierpienia", „upadające pod nim w grób”, „duszone jak gardziel dzieciątka” itp.)

At

Kazimierz Pr z erwa-Tetmajer, Anioł Pański, w. 60.