DSCN1819

Spośród wszystkich gatunków ryb określonych w badanym materiale na podstawie pozostałości kostnych sandacz znajduje się na drugim miejscu (za leszczem) zarówno pod względem ilości określonych kości (393 szt.), jak też ich różnorodności (24 rodzaje kości). Najliczniej wystąpiły następujące rodzaje kości tego gatunku: kręgi (97 szt ). skrobiowe (36 szt ), przyklinowe (35 szt.)_> zębowe (30 szt ), szczękowe (27 szt ), eeratohyale (22 szt.), podniebienne (22 szt ), oraz stawowe i kwadratowe (po 20 szt.).

Porównując 378 pozostałości kości sandacza z odnośnym materiałem wzorcowym ustalono, że należały one do osobników o ciężarze od 1 do 15 kg. Średni ciężar ryb w łowionym ówcześnie stadzie wynosił tylko 2,8 kg, mimo tak dużej jozpiętości w ekstremalnym ciężarze osobniczym.

Badania wieku przeprowadzone na podstawie 106 sztuk nadających się do tego celu łusek sandacza pozwoliły na ustalenie, że należały one do ryb w wieku 7—18 lat, przy czym średni wiek wynosił około 10 lat. Ciężar dziesięcioletnich sandaczy łowionych obecnie w Zalewie wynosi średnio około 4,5 kg, co może pośrednio świadczyć o tym, że obecnie tempo wzrostu sandacza zalewowego jest znacznie szybsze¹⁷.

Okoń — Perca fluviatilis L. Występowanie okonia stwierdzono w warstwie III i V oraz w luźnych znaleziskach w ramach warstw. Reprezentowało go 7 łusek oraz 55 pozostałości kostnych należących do 14 rodzajów kości, z których najliczniej wystąpiły kości pokrywowe (9 szt.), skróblowe (8 szt.), czołowe (8 szt.). skróblowe górne (7 szt.) i przedpokrywowe (6 szt). Są to kości najczęściej występujące w różnych wykopaliskach¹*. Określona na podstawie wymiarów kości rozpiętość ciężaru osobniczego okonia wahała się od 0,25 do 1,3 kg. Średni ciężar ryb w ówczesnym stadzie wynosił 0.7 kg. Wieku poławianych okoni nie określono¹* ze względu na małą przydatność materiału badawczego.

Rodzina ryb szczupakowatych (esocidae)

Szczupak — Esox lucius L. Pozostałości kostne szczupka znaleziono w warstwie III (45 szt.), łuskowe zaś w warstwie III (7 szt.) i V (1 szt.). Najliczniej reprezentowane były kości skróblowe (15 szt.), eeratohyale (9 szt.), przyklinowe (7 szt.) oraz szczękowe (5 szt.).

Rozpiętość ciężaru osobniczego określona na podstawie owych 45 kości, które wszystkie nadawały się do tego celu, wahała się w granicach od 1 do około 7 kg, przy średnim ciężarze 2,4 kg.

Łuski szczupaka są bardzo delikatne i kruche, dlatego też bardzo źle przechowują się w materiałach wykopali-

¹⁷ j Fi luk: Wyniki badań nad stadem sandacza...: J. F i 1 u k: Studia nad biologią...; J. F i 1 u k: Nachkriegs-studium...

»* Chełkowski: Szczątki ryb,..; Z. Chełkowski: Wczesnośredniowieczne pozostałości...; Z. Chełkowski: Pozostałości rvb...: K. Jażdżewski: Charakterystyka wczesnośredniowiecznych warstw kulturowych w wykopie głównym na stanowisku 1 w Gdańsku. „Studia Wczesnośredniowieczne'*, T. nr, 1955; W. D. Łebie-diew: op. cit; T. F. Prawdin: Rukowodstwo po izu-czeniju ryb. Moskwa-Leningrad 1931.

»• H. Krawczakr Wiek i tempo wzrostu okonia IPerca fluviatilis L.) Zalewu Wiślanego, „Prace Morskiego Instytutu Rybackiego w Gdyni", T. 13/A, Gdynia 1964.

skowych*®. Praktyka wykazała, że w innych naszych materiałach zachowały się jedynie środkowe części łusek, bowiem kilka brzeżnych pierścieni rocznych odpadło i rozkruszyło się. Stąd określenie wieku szczupaka na podstawie łusek wydaje się rzeczą wątpliwą. Możliwe to jest jedynie w tym przypadku, gdy istnieje całkowita pewność, że łuska jest nienaruszona. W badanych łuskach szczupaka (8 szt.) przydatnymi do oznaczania wieku okazały się jedynie 2 łuski należące do osobników siedmioletnich. Brak odpowiedniego materiału kostnego uniemożliwił określenie wieku innych osobników. Obecnie poławiane na Zalewie Wiślanym szczupaki siedmioletnie osiągają ciężar 4,2 kg²¹.

Rodzina ryb jesiotrowatych (acipenseridae)

Jesiotr — Acipenser slurio L. Gatunek ten reprezentowany był w materiale wykopaliskowym jedynie przez tarcze kostne pasów łuskowych (grzbietowego, bocznego i brzusznego) w ilości 36 sztuk. Wystąpiły one w warstwach III (5 szt.), V (24 szt.), VI (2 szt.) i VII (2 szt.). Luźno w ramach warstw wystąpiły 3 tarcze kostne. Należy nadmienić, iż ze względu na trwałą budowę tarcz jesiotra, które w porównaniu z poważnie niekiedy uszkodzonymi, z powodu delikatnej budowy, pozostałościami kostnymi innych gatunków ryb, przetrwały do naszych czasów w stanie prawie niezmienionym, wydaje się słuszne odstąpić od przyjętej w niniejszej pracy ogólnej zasady, że każda kość odpowiada jednej rybie. Średnio jesiotr posiada około 90 tarcz kostnych, stąd też przyjęliśmy, że tarcze kostne z każdej poszczególnej warstwy należały prawdopodobnie do jednego osobnika. Wobec powyższego mogło ich być około 5. Na podstawie wielkości tarcz kostnych można sądzić, że należały one do jesiotrów o dużych rozmiarach, jednakże ze względu na brak innych elementów kostnych jesiotra w naszym materiale badawczym nie określono przypuszczalnego ciężaru osobniczego tych ryb, podobnie jak i ich wieku.

Rodzina ryb sumowatych (siluridae)

Sum — Silurus glanis L. Ciało suma jest nagie, nie pokryte łuskami, stąd w materiale wykopaliskowym mogły wystąpić jedynie pozostałości kostne. Było ich 5 i znajdowały się one w dwóch warstwach III i V (po 2 szt.) oraz luźno w ramach warstw (1 szt.). Omówione pozostałości kostne stanowiły: przednie odgałęzienie IV kręgu (condylus articularis)*² należące do ryby o ciężarze o-koło 2 kg, kręg kompleksowy V należący również do ryby o ciężarze 2 kg, część kości skróblowej z osobnika o tym samym ciężarze, fragment kości pokrywowej z ryby o ciężarze około 20 kg i kręg przedogonowy należący do ryby o podobnym ciężarze. Wieku badanych ryb nie określono ze względu na małą czytelność kręgów.

Rodzina ryb dorszowatych (gadidae)

Miętus — Lota Inta L. Dwie pozostałości kostne miętusa wystąpiły w badanym materiale w warstwie V

²⁸ Z. Chełkowski Szczątki ryb...; Z. Chełkowski: Wczesnośredniowieczne pozostałości...: Z. Chełkowski: Pozostałości ryb...; W. Łebie diew: op. cit.

²¹ K. Strzyżewski: Stado trącego się szczupaka (Esox lucius L.) na Zalewie Wiślanym w r. 1953, ..Prace Morskiego Instytutu Rybackiego w Gdyni", T. 9, Gdynia 1957.

²¹ E. Suworow: op. cit.