DSCN2044 (2)

dowisku czynniki selekcji utrwaliły te struktury, które były najlepiej do tego środo-wiska przystosowane i w danych warunkach najlepiej funkcjonowały. Stąd pochodzi obserwowana przez nas celowość struktury organizmów roślinnych i wprowadzająca nas zawsze w podziw jedność struktury i funkcji.

Klasyfikację fizjologiczną tkanek, opartą na ich funkcjach w organizmie, znajdzie czytelnik na końcu rozdziału.

Tkanki roślinne można podzielić przede wszystkim na twórcze i stałe. Tkanki twórcze to różnego rodzaju merystemy, tkanki o charakterze embrionalnym, w których odbywają się regularne podziały komórkowe. Tkankami stałymi są wszystkie tkanki dojrzałe, w których podziały komórkowe nie zachodzą lub zdarzają się tylko wyjątkowo.

Tkankę stałą może stanowić zespół komórek o podobnej budowie. Mamy wtedy do czynienia z tkanką jednorodną. Niektóre tkanki roślinne są zespołem różnych komórek, który jednak stanowi rozwojową całość i jest przystosowany do pełnienia określonej funkcji w organizmie. Przykładami tkanek niejednorodnych , złożonych z różnych elementów komórkowych, są drewno lub łyko, składające się z kilku rodzajów komórek. Niekiedy występują w tkankach pojedyncze komórki, nie będące normalnym składnikiem danej tkanki, np. pojedyncze komórki kamienne w tkance miękiszowej. Takie komórki nazywamy idioblastami.

Można wyróżnić następujące rodzaje tkanek stałych: parenchyma (miękisz), kolenchyma (zwarcica), sklerenchyma (twardnica), ksylem (drewno), floem (łyko), epiderma (skórka), peryderma (korkowica), utwory wydzielnicze i tkanka kalusowa (tkanka przyranna).

Tkanki merystematyczne

Merystemy są to tkanki utworzone z komórek zdolnych do regularnych po-dzialó\'. Są to komórki o cienkich wyłącznie pierwotnych ścianach komórkowych, ze stosunkowo dużymi jądrami i o niewielkim na ogół stopniu wakuolizacji (rys' 4.11). Komórki te dzieląc się produkują nowe partie tkanki, które po zróżnicowaniu powodują wzrost organów już istniejących lub tworzą nowe. Wzrost może się odbywać równocześnie we wszystkich kierunkach rozwijającego się organu, aby po osiągnięciu przezeń określonej wielkości i kształtu równocześnie we wszystkich miejscach zakończyć się. Wzrost taki nazywamy dyfuzyjn y m i o graniczonym. W ten sposób rosną niektóre organy roślin, jak np. liście, kwiaty i owoce. Przy tym typie wzrostu młody, rozwijający się organ roślinny jest cały zbudowany z tkanki merystematycznej. Po zakończeniu wzrostu merystem ten różnicuje się w odpowiednie tkanki stale. Ten typ wzrostu jest także charakterystyczny dla organizmów zwierzęcych, które w trakcie rozwoju rosną mniej więcej równomiernie we wszystkich partiach ciała, a po osiągnięciu określonej objętości wzrost prawie Wszędzie równocześnie ustaje.

Nie jest to jednak charakterystyczny dla roślin typ wzrostu. Jedną z cech Różniących rośliny od zwierząt jest wzrost zlokalizowany i nieograniczony. Odbywa się on w ściśle określonych miejscach ciała (np. wzrost na długość

122

tkanko

meryste-

motyczno

Rys. 4.11. Merystem korzenia przybyszowego w miękiszu zasadniczym łodygi u lilii (rys. z fot. Beala)

pędów i korzeni tylko na ich wierzchołkach) i równocześnie w tych rejonach odbywa się on przez całe życie rośliny. Merystemy funkcjonujące przez całe życie rośliny czy organu nazywamy merystemami wzrostu nieograniczonego. W meryste-mach tych występuje zawsze komórka łub grupa komórek inicjalnych, które spełniają dwojaką funkcję: (1) zapewniają tkance trwale merystematyczny charakter, gdyż przynajmniej jedna z komórek powstałych w wyniku podziału komórki inicjalnej zachowuje charakter komórki inicjalnej, oraz (2) produkują komórki merystematyczne pochodne, które po mniejszej lub większej liczbie podziałów, gdy wskutek postępujących procesów wzrostowych znajdą się w pewnej odległości od merys-tematycznego centrum, jakie stanowią komórki inicjalne i ich bezpośrednie sąsiedztwo, różnicują się w różnego typu tkanki stałe.

Ze względu na umiejscowienie wyróżniamy tu merystemy wierzchołkowe i boczne. Wierzchołkowe stanową szczytowe zakończenie organów osio-xyciv takich jak łodyga i korzeń, i powodują ich wzrost na długość (rys. 4.12). Nazywają się też one stożkami wzrosty U niektórych roślin (np. u traw) wzrost na długość odbywa się. także z. udziałem merystemów w s t a w o w y c h, czyli i n t e r-kalarnych. Są to partie tkanki merystematycznej umiejscowione w łodydze ponad nasadami liści„ a więc u podstawy międzywęźli. Pochodzą one od stożka wzrostu pędu i stanowią jakby jego część oddzieloną tkankami dojrzałymi, która na pewien czas zachowała jeszcze charakter merystematyczny i powoduje wstawowe wydłużanie międzywęźli.

Merystemy boczne tworzą wewnątrz organów osiowych cylinder tkanki merystematycznej, która odkłada nowe komórki do wnętrza i na zewnątrz oraz powoduje wzrost łodygi lub korzenia na grubość (rys. 4.12). Merystemami bocznymi są: kam-_bium, produkujące wciąż nowe tkanki przewodzące łodygi i korzenia, oraz miazga

123