DSCN6068 (3)

PRACE

MARIA ŁODYNSKA-KOSINSKA

GEOMETRIA ARCHITEKTÓW GOTYCKICH¹ I

Wykresy geometryczne, którymi średniowieczni majstrowie budowlani posługiwali się jako rodzajem pomocniczej siatki przy projek-¹ towaniu (i wyznaczaniu w terenie) założeń i elementów architektonicznych, od dawna fa-I scynowały wyobraźnię badaczy, zwłaszcza studiujących sztukę gotyku.

Początki studiów nad tym tematem łączą się z odkryciem oryginalnych rysunków architektonicznych, odnoszących się do zachodniej fasady katedry Kolońskiej, co było zasługą Georga Moliera ¹ i Sulpicjusza Boisseree ¹. Ten ostatni poddał rysunki kolońskie dokładnym badaniom, po raz pierwszy stosując przy tym analizę geometryczną (triangulację), której znajomość zaczerpnął z tradycji niemieckich środowisk rzemieślniczych ³. Boisseree cytuje już w swojej pracy niektóre teksty źródłowe (Roritzer, La-cher), a także zestawia geometryczne metody średniowiecznych majstrów z odpowiednimi wskazówkami u Witruwiusza. W ciągu całego XIX stulecia aż do czasów najnowszych pojawia się wiele prac poświęconych temu zagadnieniu lub uwzględniających je wśród innych problemów historycznych architektury w średniowieczu. Towarzyszą im edycje odnośnych tekstów⁴. Wielu badaczy upierało się przy poszukiwaniu zasadniczego „klucza” geometrycznego, który tkwić miał u podstawy średniowiecznej metody.

Kolejno proponowano: zasadę złotego podziału (A. Zeising); zasadę trzech trójkątów: 1 — równobocznego, 2 — tzw. isosceles o kącie przy podstawie = 45° i 3 — „egipskiego” ( o podstawie równej 4 jednostkom a wysokości 2 i pół), co było koncepcją Viollet-le-Duca; „prawo figur podobnych" (A. Thiersch) Allhard von Drach proponuje tzw. trójkąt .x 4. równoramienny, o kącie wierzchołkowym 45°; Dehio rozważa zasadę projektowania opartą na trójkącie równobocznym w architekturze klasycznej i średniowiecznej; Knauth sugeruje specyficzne traktowanie tzw. kwadratury; Moessel wychodzi od podziału koła jako figury zasadniczej; Lund wreszcie buduje niesłychanie złożone systemy z wyzyskaniem trójkątów, kwadratów i złotego cięcia. Wszystkich wyżej wymienionych badaczy łączy poszukiwanie naczelnej zasady geometrycznej opartej na pomiarach istniejących zabytków architektury. Nowsza wiedza wydaje się zwracać raczej w kierunku badania źródeł, a mianowicie tekstów i materiałów rysunkowych. Tu należy wymienić przede wszystkim cenne prace W. Uberwas-sera, naukową publikację szkicownika Villarda d’Honneeourt przez H. Hahnlosera, odpowiednie fragmenty książki Booza oraz wartościową pracę Marii Velte; cenne ustępy poświęca temu zagadnieniu Paul Franki w swej monumentalnej książce o gotyku ⁵.

⁴ Pierwszym opublikowanym oryginalnym tekstem z tej dziedziny były tzw. Statuty Regensburskie z 1459 r. wydane przez K. C. F. Krausegow 1812 r. Por. też wczesne edycje tekstów przez Stieglitza, Hoffstadta, Heideloffa i in.

⁸ W. Uberwasser, Spatgotische Baugeometrie. Unterstichungen an den Basior Goldschmiederissen, fw| Jahresbericht d. ótt. Kunstammlung, Basel 1928— 1930; Nach rechtem Mass. (w] „Jahrbuch d. Preus-sischen Kunstsammlung”. LVI, Berlin 1935. H. Hahn-1 o s e r, V'iłłard d'Honnecourt. Wien 1935; M. V o 11 e, Die Anwendung der Quadratur und Triangulatur bet der Grund- u. Au/rissgestałtuug der gotischen Kir-chen. Basel 1951. P. Bo oz. Der Baumeister der Go tik, Miinchen—Berlin 1956. J. F r a n k 1, o. c.; por. przyp. 3.

89

1

Jest to drugi z cyklu moich artykułów dotyczących teorii architektury gotyku. Uwagi wstępne zawierał artykuł O niektórych zagadnieniach teorii architektury w średniowieczu, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. IV, 1959, s. 3—20.

¹ G. Molier, Bemerkungen iiber die aufgefunde-nen Originalzeichnungen des Domes zu Kóln, Darmstadt 1818.

*S. Boisseree, Ceschichte u. Beschreibung des Domes eon Kóln, Stuttgart 1823.

3 Dane z historii badań nad „geometrią gotycką” czerpię przeważnie z:    P. Franki, The Gofhic.

Lilerary Sources and Interpretations, Princennton 1960. Por. rozdz. The scientific trend, s. 491—596.