DSCN9497

WSTĘP

samego Słowackiego na lory nieznane romantyzmowi przed-powstańczemu.

Trzeci wyznacznik biografii ideologicznej poety narodził się z dwóch jednocześnie wydarzeń. Jeżeli chodzi o warunki polskie — ze skutków klęski powstania listopadowego. Jeżeli chodzi

0    przebieg walki klasowej w Europie — z rewolucji lipcowej 1880 roku, pozornej i świadczącej o tym, że burżuazja francuska traci swoje postępowe oblicze. Tym trzecim wyznacznikiem jest Wiosna Ludów 1848 roku. Lata bowiem między 1831 a 1848 wraz

1    całą awangardą ideową polskiego romantyzmu spędza Słowacki na emigracji.

Dwa główne procesy wyznaczają ten okres. Na planie polskim dokonuje się ideologiczne i społeczne zaostrzenie warunków walki o niepodległość. W ideowej awangardzie romantyzmu dojrzewa przekonanie o absolutnej nieprzydatności form tej walki stosowanych w powstaniu listopadowym. Na planie dia-lektyki historycznej, szerszej od planu polskiego, pogłębiają się zjawiska wzrostu kapitalizmu. Spod maski haseł demokra-tyczno-burżuazyjnych coraz brutalniej wyziera pieniądz, nosiciel wszechwładzy burżuazji europejskiej.

W miesiącach nadciągającej Wiosny Ludów Słowacki dostrzega doskonale, co się stało z postępem i rewolucyjnością burżua-syjną od czasu, gdy działały ,.Republikanów dawne duchy sławne". Dostrzega i powie wówczas lapidarnie:

O konstytucjach jak o fortepianach słyszę,

W których się zamlentają ludzie na klawisze,

Pedały instrumentu są Pluton l Ceres,

A gra na nim — najwyższy pieniężny interes.

Słowacki był pisarzem i był romantykiem. Jego żywot literacki wyznaczały przeto nie tylko ogólne fakty społeczno-histo-ryczne. Wyznaczyło go również to, w postaci jakich zadań ideologicznych, w postaci jakich problemów artystycznych stawały te fakty przed romantykiem przynależnym do narodu, który w swoistych warunkach klasowych toczył walkę narodowo*

wyzwoleńczą Jakież to były zadania i problemy wznoszące się nie tylko przed Słowackim, ale przed całym romantyzmem polskim?

Skupiają się te zadania w czterech punktach głównych. Ustalmy je na razie dyspozycyjnie:

Walka klasowa okresu i jego centralny konflikt między chłopem pańszczyźnianym a szlachtą folwarczną dociera do literatury pod postacią ludowości. W uwagach dalszych wypadnie przeto postawić pytanie, jaki jest stosunek Słowackiego do ówczesnego etapu tej walki. Stosunek ten przybiera bowiem odmienne ideologicznie i zróżnicowane artystycznie kształty u poszczególnych romantyków.

Drugie centralne zagadnienie okresu stanowi problem walki narodowo-wyzwoleńczej. Walka ta zawężla się w XDC stuleciu na trzech datach — 1830, 1846/48,1863. Powstanie listopadowe, powstanie krakowskie i Wiosna Ludów, powstanie styczniowe. Inny przebieg posiada w każdym z tych zrywów, albowiem w każdym z nich kojarzy się z odmiennym sposobem zrozumienia związków pomiędzy zadaniami narodowo-wyzwoleńczymi a przebiegiem centralnego konfliktu społecznego epoki.

Romantyzm polski towarzyszy wiernie tym wszystkim trzem aktom walki narodowo-wyzwoleńczej. Towarzyszy im również Słowacki na przestrzeni czasowej zwężonej do lat 1830/31 oraz 1846/48. Drugim wyznacznikiem poznania Słowackiego będzie s kolei ustalenie ideologicznej drogi poety i jego stanowiska wobec zróżnicowanych orientacyj programowych wielkiej emigracji i ich usługowej funkcji w wyznaczaniu politycznych celów tej walki.

Punkt trzeci. Naród polski utracił niezależność państwową w okresie, kiedy z klasy szlacheckiej oraz mieszczaństwa wyłaniać się zaczął pod koniec XVIII stulecia naród o cechach bur-żuazyjnych i odpowiadającej im świadomości społecznej. Wałka narodowo-wyzwoleńcza narzucała potrzebę poszerzenia ram narodu burżuazyjnego, a przynajmniej dokładnego określenia, dokładnego przedstawienia przemian dokonujących się w składzie

Słowacki, Dzieła I — II XVII