DSC
26 (5)

mng. connoiotton, valency; frnnc. (la) palowa*; nlcm. WW ^ lanc, (dla) WardpkaM; ras. Mlaaimit', §o6etojrmoit'.

Właściwa elementom f wypowiedzeń zdolność do otwierania w f kontekście Językowym miejsc (pozycji), które mogą lub muszą zostać zajęte przez inne elementy gramatyczne lub leksykalne. Innymi słowy całokształt potencjalnych połączeń określonego wyrazu.

Zjawisko to nazywane bywa równie! konotowaniem kontekstu. Zapewnia ono tworzenie wypowiedzi językowej według określonych struktur morfo-syntaktyes* nych lub określonych f kolokacją.

Pojęcie walencji wprowadził do językoznawstwa francuski syntaktolog L. Tesnićre (1965*). Za prekurso-rów tego kierunku uznać należy m.in. K. Btthlera (1934) i G. Porziga (1950). Według koncepcji Tesnićra osobowa forma czasownika posiada zdolność otwierania wokół siebie określonych pozycji. W zależności od właściwości konotacyjnych dzieli Tesnióre czasowniki na: awalentne (nie otwierające żadnego miejsca; np. pola. śpię), mono-walentne (otwierające jedno miejsce; np. niem. Et schneit), biwalentne (otwierające dwa miejsca; np. niem. Der Mann steht an der Wand), triwalentne (otwierające trzy miejsca: np. pols. Jan dał chłopcu książką), poli-walentne (otwierające cztery miejsca; np. niem. Er gibt ihm ein Buch im die Hond).

Zdaniem Tesniera Walencję przypisać można jedynie klasie czasowników. Obecnie coraz silniej reprezentowany jest pogląd, że właściwość konotowania (determinowania, implikowania) „pustych miejsc” dla innych elementów językowych przysługuje również i pozostałym kategoriom wyrazów. Stąd też musimy rozróżniać typy walencji zwłaszcza Walencję formalno-morfologiczną i leksykalną.

Przez konotację kategorialną rozumieć należy implikowane przez wyraz konotujący przynależ-

nosri do kategorii gramatyczne) wyrazu konotowanego (op. przymiotnik otwiera w swym kontekście miejsce <B» rzeczownika; poła. dobry -*■ człowiek). Konotacja leksykalna (t Kolokacja) oznacza, ii określone wyrazy mogą występować w stałych związkach łączliwości (np. bielizno -*■ piorą, auto -*■ myje : niem. Wl»che/A«to loaechen).

Pojęcie walencji posiada duże znaczenie dla dydaktyki języków obcych, ponieważ te same struktury semantyczne (t strukturę głęboka) posiadają na ogól odmienia wykładniki (f struktura powierzchniowa) w różnych językach; por.: pols. okręt płynie do Ameryki : niem.

Das Schiff Jdhrt nach Amerika, : iranc. Le biletu na en Amóriąue.

Dla dydaktyki Języków obcych ważne są zwłaszcza te wyrazy, które cechuje Walencja idiosynkratyczna (t Kolokacja). to znaczy które łączą się tylko z określonymi innymi wyrazami w stale związki frazeologiczne, f Zależność.

Lit_: Brinkmann 1002: FUiCeya 1007; Fink 1077; Fischer 1075; prihłg 1076; 1*71; Helbig/Schenkel 1069; Hockett 1658:248; Pasch 1J77; Rjrzig 1950; Stepanova/Helbig 1978; Stbtzel 1870.

Walencja idiosynkratyczna

t Walencja Wariant fonetyczny f Allofon

Wartościowość syn taktyczna t Walencja

Warunkowanie

conditioning-, franc. (le) condittonement', niem. (das) Kow-Wttoateren; ros. obu*lovlenie.

p Proces nawykowego utrwalania (habituacji) lub zmiany f reakcji na określony | bodziec. Wytwarzanie odru-

— 251 —