DSC
32 (5)

Zachowanie tekstualne

ang. teztttał behouior; franc. (te) jeztual behauior”, (te) com-portement teztuel; nlem. (das) teituole Verhalten; ros. teJcstuaT-nyj bichejvior.

Według Skinnera 1957 | reakcja werbalna na f bodziec pisany; np. reakcja słowna czytelnika podczas lektury gazety lub książki, f Wzmocnienie.

Zachowanie terminalne

ang. terminal behaaior; franc. (te) comportement terminal; niem. (das) Endverhalten, (das) Lehr- und Lernziel.

W psychologii behawiorystycznej (| Behawioryzm) typ zachowania, jakie uczący zamierza osiągnąć u nauczanego w procesie nauczania, t Nauczanie programowane, | Warunkowanie operatywne, f Wzmocnienie.

Zachowanie werbalne (= Zachowanie słowne) ang. verbal behavior\ franc. (te) comportement verbal; niem. (das) verbale Verhalten, (das) Verbalverhalten; ros. verbal’nyj bichejrtor.

Według Skinnera (1957:2) jest to typ zachowania, polegający na określonym ruchu narządów artykulacyj-nych (reakcja motoryczna), wzmacniany poprzez pośrednictwo (mediację) innych osób, przy czym pośrednicząca reakcja osoby wzmacniającej (odbiorca) musi mieć na celu wzmocnienie zachowania osoby mówiącej (nadawca) (Skinner 1957:225). Na przykład fakt, iż ktoś siada po usłyszeniu rozkazu „siadaj!”, oznacza, iż zachowanie werbalne zostało wzmocnione.

Skinner reprezentuje pogląd, że warunkiem przyswojenia sobie języka jest znalezienie się jednostki w szeregu sytuacji, w których mają miejsce systematyczne f wzmocnienia ze strony środowiska, posługującego się danym językiem, lub nauczyciela tego języka.

Skinnerowska teoria zachowania werbalnego została ostro zaatakowana przez Chomsky’ego (1959) z pozycji t psychologii kognitywnej (f Psychologia postaci), ł Operant werbalny.

Lit.: Chomsky 1959:26 - 28 (- pols. 1977); Skinner 1957; Watson/ /McDougal 1929.

Zakres reguły

ang. [oenerattve capacity o] the nile]; franc. ((la) capacite gene-rative de la riglej; niem. [(die) Regelintension]; ros. obem pra-

ttila.

Zbiór wypowiedzi gramatycznych (t Gramatykabil-ność), które można w danym języku wyprodukować zgodnie z określoną regułą.

Zależność

_ang. dependenci/; franc. (Za) dependence; niem. (die) Abhdngig-kelt, (die) Dependenz; ros. depentencija.

Termin wprowadzony przez Tesnióre’a (1959), oznaczający stosunek współzależności pomiędzy członem nadrzędnym (regissant) i członami odeń zależnymi (su-bordonnćes). Głównym członem nadrzędnym zdania jest wg Tesniere’a czasownik. Człony zależne od czasownika nazywa Tesniere aktantami (actants). Liczbę aktantów, którymi może rządzić czasownik określa Tesnióre przejętym z chemii terminem wartościowość (f Walencja). Człony rządzone przez czasownik mogą ze swej strony również rządzić innymi elementami; np.

chanie

fort (Tesniere 1959 •• 15)

Obok czasownika i jego aktantów istnieją według esnióre’a jeszcze inne części zdania, a mianowicie oko-

—-263 —