142,143

142

Teorie literatury XX ''

■ tekstura (ang. texture) vu " i

Johna C. Ransoma, retoryi /u" )V¹'’¹'

wa warstwa utworu litera*, kiego, ni* ¹ jąca się zredukować do treści logi' " (czyli struktury). Wiersz jest jolu i struktury (czyli treści) i tekstury (< •¹ formy językowej). O poetyckniU l«i • sza rozstrzyga tekstura: gdy krytyk mujc się wyłącznie strukturą, .nie m« tu do powiedzenia o samym wierszu"

■ ORGANICZNA JEDNOŚĆ (ang 0lg>i< t unity) - wedle Nowej Krytyki, d/u !• li terackie powinno cechować się orguii- • ną jednością, czyli harmonijną /godim ścią wszystkich elementów. Jak pin *1 h • • A. Richards, czytelnik powinien nr hu i cić w akcie lektury „całościowe /n<t< • nie" dzieła, które tylko „jako cało*. | ». a wbole]" może dostarczyć rnu i.ut»l*l> cji. Relacja między poszczególnymi. \ ściami powinna przypominać relai )\ nu\ dzy elementami żywego organizmu / • sada organicznej jedności, pisał Cle sufit Brooks, „jedna podobne i. niepodobni m* Źródeł tej zasady szukać należy w ang u I skini romantyzmie (u Colcridgc'f),

Oznacza to, że poezja tym się różni od prozy, że posiada znaczeniowy nad-kiinka tekstu datek (farby, tapety, gobeliny), którego nie posiada logiczna struktura prozy. Poezja to tekstura nałożona na strukturę, proza to sama struktura. Tekst poetycki jest więc nie tylko tworem autonomicznym, ale też harmonijnym, i dlatego przypomina także Wiersz jako żywy organizm {Inring integrity³⁹), vy organizm którego poszczególne części wzajemnie się warunkują. „Elementy utworu I poetyckiego] są ze sobą powiązane, nic tak jak kwiecie złożone w bukiet, lecz tak jak kwiat z innymi częściami rozwijającej się rośliny"*°. Głównym zadaniem krytyka powinno więc być odsłonięcie tej organicznej jedności*' i odczytanie wiersza „jako całości [as a w hole]", którą chętnie porównywano do kompozycji muzycznej*'. Jak pisał Clcanth Brooks, „do samej istoty poezji należy zharmonizowanie kontrastów i pogodzenie różnic”'*. Allen Tatę z kolei dodawał, że „dobra poezja jest jednością wszystkich znaczeń”’⁴.

W eseju Pure andImpurc Poetry Robert Penn Warren sugerował, że poeta • wodzi swojej wizji, poddając ją płomieniom ironii - dramatowi budowy cl/u I V ',

'* Określenie living integrity of the f>oem pochodzi z eseju J.C. Ransoma, Criłithm Im | [w:] The Norton Anthology o/Theory and Criticism, red. V.B. Lcitch, New York I m.Ihii aooi, s. 1118. Empson pisał, że „słowo z istoty swojej jest jak organizm lub jego •

W. Empson, Siedem typów wieloznaczności, op. cit., s. 508.

*■ C. Brooks, Irony as a Principle of Structure (1949); wyd. poi.: idem. Ironia jako tauida o - «4 tury poetyckiej, tłum. E. Sowa, [w:] Współczesna teoria badań literackich za graniu/.., 1*p    ,

t. t,s. 263. Podobnego porównania użyli wcześniej Brooks i Wimsatt Jr: Jeśli tuumi |..i równać utwór do budowy jakiegoś przedmiotu fizycznego, nic łiędzic to mur, ale im <>| organicznego, jak roślina"-C. Brooks, R.P. Warren, UnJcn/anding Pbe/ry (1938): wyd |> I idem, Rozumienie poezji, fw:) Teoria badań literackich zagraniu/..., op. ci/., t. j, er. j,

»' Prekursorem tego holistycznego (ale także organicystyczncgo i dialektycznego) nty«l< iiU w krytyce angielskiej był S.T. Coleridgc.

¹¹ C. Brooks, The Htrtty of Paraphnue, fw:] idem, The Weil Wrought Urn...,op. ci/., •, 10 \

" C. Brooks, A Shapingjoy: Studia m the Wri/ers Crafi, London 1971, s. 96.

»♦ A. Tatę, Temja w poezji, op. cit., s. jHa.

" R.P. Warren, l*urt and Impurc l\*/ry,\w:\ulem, SelectnlEiuiyi, New York 1958,a. ao;w>d | !\>ezja ezytta i niecz.yi/ii, tłum M S/|»aki»w*ka, |w:| Mmw A’*v04«i Antologia, op ,1/ ,« 1

I ’ hu malizna amerykański - New Criticism

143

Przez ironię należy tu - najogólniej - rozumieć strukturalne napięcie między poszczególnymi składnikami dzieła, nie zaś jedną z figur retorycznych. Ironia, rozumiana jako „ciśnienie [wewnętrznego! kontekstu”’⁶, stała się podstawowym chwytem (by użyć terminologii Wiktora Szkłowskiego) poetyckim, wiersz zaś - jako suma napięć przeciwstawnych jakości - strukturą ironiczną tar excellence. Jak pisał Brooks, „ironia jest najogólniejszym określeniem tej jakości, jaką rozmaite elementy w pewnym kontekście uzyskują z tego konni .mi l ak rozumiana ironia (także paradoks) jest zarówno źródłem wiclo-fn.. a ni in i, jak i jedności dzieła poetyckiego, które w ostatecznym rozrachunku mini i ilu ..jedności doświadczenia” poety. Z tej perspektywy wzorcowym osią-Kiili,. u iii Nowej Krytyki jest książka Cleantha Brooksa The Weil Wrought Urn: |    tn tlx Structure of Poetry (1947), skrupulatna analiza dziewięciu wierszy

f l ,i|ty* h c|*ok literackich (odJohna Donnea przez Miltona, Keatsa do Ycatsa). <t\. dług llrooksa, istotą znaczenia poetyckiego (w przeciwieństwie do znaczenia wypowiedzi naukowych) staje się „język paradoksu” (jak brzmi tytuł pierw-1)1 „.i ni/d/i.iiu), w którym dochodzi do pojednania poszczególnych pozornie .j.i .. /11 v* h ze sobą znaczeń oraz - co nie mniej ważne - umysłu poety z rze-. • 1 w|*Iom ią.

/ |rgo względu, że utwór poetycki stanowi autonomiczną i organiczną jedli . uii daje się on zredukować ani do intencji poety (błąd ten określano jako iii. ufiiihtłfalłacy), ani do wpływu, jaki wywiera na czytelnika (błąd zwany affec-

tivefallacyY*. Nie daje się także zredukować do zawartej w nim treści logicznej ani przepisać w innym języku {herc sy of paraphrase). Ze względu na obfity repertuar błędów lub herezji, które przeszkadzają we „właściwym” odczytaniu tekstu poetyckiego, Nową Krytykę można traktować jako normatywną teorię lektury immanentnej. Ja-

• • * • • u i a (ang. irony) - definiowana roz-nMin przez Nowych Krytyków, stano-łiiln twlntr»cncję struktury literackiej. > i|<    ». lej oznaczała wewnętrzne na-

, •>. ii między poszczególnymi, nierzadko I. i« us dawnymi,elementami dzieła.Jak , il ^ lino lotnie Robert R. Warren, po-«11 „dowodzi swojej wizji, oddając ją pło-

mi........i ironii - dramatowi jej struktu-

. | ’ l l< mili Brooks z kolei twierdził, że o .mU Jo najogólniejsza kategoria, jaką

•.udamy dla irznaczcnia jakości uzyski-oir li przez rozmaite element)’ dzieła lykl (wrwnętr/nemu] kontekstowi".

•    mi \ u mi * 1 ywności (ang. ajfectwe rtt.y.t.y) wprowadzone przez Wimsatta

•    MMublrya określenie błędnego mnic-iihmu, o analiza lub interpretacja literacie » powiMIt* Opinać %ię na subiektywnych

ii< «iu ia< li krytykj Nic uczucia czytelnika d« ł>ilu)ą o wartośd dzieła, lecz ono rMHii

I .......I. •, Itortni tako zasada struktury poetyckiej, op. cit., a. 275.

1 /, .1 I ^f > Ił. rety oj l\iniphmse, (w:J idem, The lVel! Wrought Urn..., op. cit., %. 209.

1 it.y.bs« oko ilcnia pochodzą 1 tytułów rozpraw W.K. Wimsatta Jr i M.C. Bcardslcya: The ia/locy (1946) ora/. The Affett\ve Tallacy (1949). BoWuc wydanie tej ostatniej: U. łió »,U. hiłytnirihi emocjonalnego, tłum. M Szpakowska, Iw: | Nowa Krytyka. /Intoło-1 > ill, I i4l~lóo.

Ironia jako podstawowy chwyt poetycki

Brooksa analizy poezji

Normatywna teoria lektury immanentnej