142,143

142

Teorie literatury XX

■ TEKSTURA (ang. texture) w Johna C. Ransoma, retoryczni ijfł wa warstwa utworu literackiego, it jąca się zredukować do treści logii (czyli struktury). Wiersz jest jed struktury (czyli treści) i tekstury formy językowej). O poetyckoścl sza rozstrzyga tekstura: gdy krytyk mujc się wyłącznic strukturą,„nie im# do powiedzenia o samym wierszu"

■ ORGANICZNA JEDNOŚĆ unity) - wedle Nowej Krytyki, d/M U tcrackic powinno cechować się org m| ną jednością, czyli harmonijną zgod ścią wszystkich elementów. Jak pisał I A. Richarda, czytelnik powinien nc li¹ cić w akcie lektury „całościowe nic" dzieła, które tylko „jako całoś^j a wbole]" może dostarczyć rnu »aty*( cji. Relacja między poszczególnymi i ściami powinna przypominać relację >< dzy elementami żywego organizmu sada organicznej jedności, pisał Brooks, „jedna podobne z ni«

Źródeł tej zasady szukać należy w i skim romantyzmie (u Colcndge’«

Oznacza to, że poezja tym się różni od prozy, że posiada znaczeniowy' nad-tekstu datek (farby, tapety, gobeliny), którego nie posiada logiczna struktura prozy. Poezja to tekstura nałożona na strukturę, proza to sama struktura. Tekst poetycki jest więc nic tylko tworem autonomicznym, ale też harmonijnym, i dlatego przypomina także u jako żywy organizm (/'iving in/egriły*⁹), i.im/m którego poszczególne części wzajemnie się warunkują. „Elementy utworu [poetyckiego] są ze sobą powiązane, nie tak jak kwiecie złożone w bukiet, lecz tak jak kwiat z innymi częściami rozwijającej się rośliny^W}0. Głównym zadaniem krytyka powinno więc być odsłonięcie tej organicznej jedności’* i odczytanie wiersza „jako całości [as a wkole]", którą chętnie porównywano do kompozycji muzycznej’*. Jak pisał Cleanth Brooks, „do samej istoty poezji należy zharmonizowanie kontrastów i pogodzenie różnic"”. Allen Tatę z kolei dodawał, że „dobra poezja jest jednością wszystkich znaczeń"’⁴.

W eseju Pure andlmpure Poetry Robert Penn Warren sugerował, że wodzi swojej wizji, poddając ją płomieniom ironii - dramatowi budowy

Określenie Twing integrity of the poem pochodzi z eseju J.C. Ransoma, Critl [w:] The Norton Anthology ofTheory and Criticism, red. V.B. Lcitch, New Yorl 3001, s. 1118. Empson pisał, źc „słowo z istoty swojej jest jak organizm lub W. Empson, Siedem typów wieloznaczności,, op. cit., s. 508.

C. Brooks, Irony as a Principle of Structure (1949); wyd. poi.: idem, Ironia jako tai tury poetyckiej, tłum. E. Sowa, (w:J Współczesna teoria badań literackich za granicy _% t. i,s. 263. Podobnego porównania użyli wcześniej Brooks i Wimsatt Jr: Jeśli równać urwór do budowy jakiegoś przedmiotu fizycznego, nic będzie to mur, ale 14. < organicznego, jak roślina"-C. Brooks, R.P. Warren, Understanding Pbełry (1938)1 wyi| idem. Rozumienie poezji, fw:J Teoria badań literackich zagranicą...»op. cif., t. i,a I. Prekursorem tego holistycznego (ale także organicystyczncgo i dialektycznego) 11 w krytyce angielskiej był S.T. Coleridge.

C. Brooks, The Herety of Paraphrate, (w:) idem, The Weil Wrougbt Urn...,op. cit., s. 101. C. Brooks, A Shaping Joy: Studies in the Writers CraJ), London 1971,1.96.

A.Tatę, Ten ja w poezji, op. cit., u. 58 j,

R.P. Warren, ł*ure and Impurt Póttry, [w: 1 idem, Se/ected Etsayt, New York 195 8, a. a u; wyd IWzjaczysta I nie czysta, tłum M Szpakowato, |w:| Nouhi Krytyka Antologia, op. <»/.,* 17^

mulitem amerykański - Neto Criticism

143

Przez ironię należy tu - najogólniej - rozumieć strukturalne napięcie między poszczególnymi składnikami dzieła, nic zaś jedną z figur retorycznych. Ironia, rozumiana jako „ciśnienie [wewnętrznego) kontekstu”’⁶, stała się podstawowym chwytem (by użyć terminologii Wiktora Szkłowskiego) poetyckim, wiersz zaś - jako suma napięć przeciwstawnych jakości - strukturą ironiczną par excellence. Jak pisał Brooks, „ironia jest najogólniejszym określeniem tej jakości, jaką rozmaite elementy w pewnym kontekście uzyskują z tego koniak rozumiana ironia (także paradoks) jest zarówno źródłem wielości, jak i jedności dzieła poetyckiego, które w ostatecznym rozrachunku (o „jedności doświadczenia” poety. Z tej perspektyw)' wzorcowym osią-!ii Nowej Krytyki jest książka Clcantha Brooksa The Weil Wrought Urn: |w the Structure of Poetry (1947), skrupulatna analiza dziewięciu wierszy h epok literackich (od Johna Donnea przez Miltona, Keatsa do Yeatsa). g Ibooksa, istotą znaczenia poetyckiego (w przeciwieństwie do znacze-fcwicd/i naukowych) staje się „język paradoksu” (jak brzmi tytuł pierw-fn/d/i.du), w którym dochodzi do pojednania poszczególnych pozornie •yi h ze sobą znaczeń oraz - co nic mniej ważne - umysłu poety z rze-

•rt. tą

> względu, że utwór poetycki stanowi autonomiczną i organiczną jed-d.ije się on zredukować ani do intencji poety (błąd ten określano jako pł fii/łucy), ani do wpływu, jaki wywiera na czytelnika (błąd zwany affec-

tivefallacyp¹. Nie daje się także zredukować do zawartej w nim treści logicznej ani przepisać w innym języku (be-resy of paraphrase). Ze względu na obfity repertuar błędów lub herezji, które przeszkadzają we „właściwym” odczytaniu tekstu poetyckiego, Nową Krytykę można traktować jako normatywną teorię lektury immanentnej. Ja-

ii a (ung. trony) - definiowana rozprze* Nowych Krytyków, stano-Mkwlnirłcncję struktury literackiej. Mkicj oznaczała wewnętrzne na-ittędzy poszczególnymi, nierzadko tnwwnymi, elementami dzieła. Jak [k unio tnie Robert P. Warren, po-Hvod*i swojej wizji, oddając ją płoni ironii - dramatowi jej struktu-Pltautli Brooks z kolei twierdził, że ,!o najogólniejsza kategoria, jaką ilinny dla oznaczenia jakości uzyski-fen li przez rozmaite elementy dzieła §1 (wewnętrznemu) kontekstowi".

♦M

mi k ry WNOŚ Cl (ang. ajfective wprowadzone przez Wimsatta (*V.* określenie błędnego mnic-anali/.i lub interpretacja litcrac- 1 M opierać się na subiektywnych li krytyka. Nie uczucia czytcl-dii|>| o wartości dzieła, lecz ono |

H*‘k», honui jako zauula struktury poetyckiej, op. cit., s. 275.

11^ U rny oj l\tntphnnc, (w:) idem. The Weil Wrought Urn..., op. cit., s. 209.

ma pochodzą / tytułów rozpraw W.K. Wimsatta Jr i M.C. Bcardslcya: The Pklhcy (1946) ora/ The Afjedne Fallacy (1949)- Polskie wydanie tej ostatniej: ^nHNkb*Mti*/rwuniii emocjonalnego, tłum M S/pakowska, (w | Nowa Krytyku Antoh jfr, 1 ii, H, Iąi-ióo.

Ironia jako podstawowy chwyt poetycki

Brooksa analizy poezji

Normatywna teoria lektury immanentnej