DSC
35 (12)

6 Spis treści

3.8.    Rola biologiczna ................................ S|

3.9.    Objawy braku lub niedoboru; hiperwitaminoza i toksyczność .... gy j

3.10.    Zależność aktywności biologicznej od budowy.............. ^

4. Menachinony — witaminy K............................ gg

4.1.    Rys historyczny ................................ gn

4.2.    Budowa i nazewnictwo ............................ 9q

4.3.    Właściwości fizyczne i chemiczne ..................... 92

4.4.    Biogeneza..................................... 95

4.5.    Metody otrzymywania ............................ 9g

4.6.    Metody oznaczania .............................. 104

4.7.    Występowanie w przyrodzie i zawartość w produktach spożywczych 106

4.8.    Rola biologiczna ................................ 107

4.9.    Objawy braku lub niedoboru; hiperwitaminoza i toksyczność ....    109

4.10.    Zależność aktywności biologicznej od budowy — czynniki obniżające

krzepliwość krwi jako inhibitory witamin K............... 110

5. Kwas askorbinowy — witamina C......................... 112

5.1. Rys historyczny ................................ 112

5.2 Budowa i nazewnictwo ............................ 113

5.3.    Właściwości fizyczne i chemiczne ..................... 115

5.4.    Biogeneza..................................... 117

5.5.    Metody otrzymywania ............................ 119

5.6.    Metody oznaczania .............................. 123

5.7.    Występowanie w przyrodzie    i    zawartość    w    produktach spożywczych    126

5.8.    Rola biologiczna ................................ 128

5.9.    Objawy braku lub niedoboru    (szkorbut),    hiperwitaminoza i toksyczność    134

5.10.    Zależność aktywności biologicznej od budowy. Analogi, pochodne i anty witaminy .................................... 136

6. Substancje o działaniu zbliżonym do witamin................... 139

6.1.    Cholina...................................... 139

6.2.    Mezo-inozytol albo mio-inozytol...................... 143

6.3.    Karnityna.................................... 144

6.4.    Wielonienasycone niezbędne kwasy    tłuszczowe (WNKT)........ 146

6.5.    S-metylometionina (tzw. witamina    U)................... 148

6.6.    Kwas liponowy ................................ 148

6.7.    Ubichinony (tzw. koenzym Q) ....................... 149

6.8.    Kwas pangamowy (witamina B₁₅)    ..................... 150

6.9.    Kwas p-aminobenzoesowy .......................... 151

6.10.    Biofiawonoidy.................................. 152

7. Aktualne dzienne dawki witamin zalecane    w    Polsce............... 155

Literatura.......................................... 157

Wykaz skrótów ...................................... 158

Skorowidz.......................................... 159

Wprowadzenie

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach - retinol, kalcyferole, tokoferole i menachinony, a także rozpuszczalny w wodzie kwas askorbinowy - mają pewną wspólną cechę, wyraźnie odróżniającą te związki od witamin grupy B, omówionych w I części Biochemii witamin (PWN, 1998), mianowicie nie zawierają one w swoich cząsteczkach azotu. Fakt ten jest ściśle związany ze strukturą, która determinuje aktywność biologiczną, nie zaś z rozpuszczalnością, którą można kształtować stosownie do potrzeb przez odpowiednie modyfikacje bez naruszania tej aktywności.

Inną wspólną cechą wymienionych wyżej witamin, uzasadniającą ich łączne omawianie, jest to, że ani witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, ani też kwas L-askorbinowy, nie tworzą form koenzymatycznych, a w każdym razie takie formy nie są obecnie znane, podczas gdy atrybutem witamin grupy B jest właśnie fakt, iż przejawiają one swoją aktywność biologiczną, stanowiąc najistotniejszy element struktury koenzymów.

Jak wiadomo, witaminy lipofilne są wchłaniane w naszym organizmie razem z tłuszczami i mogą być magazynowane w wątrobie lub nerkach oraz w tkance tłuszczowej. Fakt ten wyraźnie wskazuje na możliwość tworzenia zapasów tych związków i późniejszego ich wykorzystywania przez organizm w ciągu dłuższego okresu, czego nie obserwuje się w przypadku witamin grupy B. Trzeba jednakże mieć na uwadze, iż gromadzenie znaczących ilości np. retinolu czy kalcyferolu ma negatywny aspekt ze względu na możliwość pojawienia się symptomów hiperwitaminozy, będącej następstwem przedawkowania.

Należy podkreślić, że niektóre z omawianych w tej części opracowania witamin, a zwłaszcza retinol i w dużej mierze kalcyferole, występują wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego i to zazwyczaj w niewielkich ilościach. Znacznie szerzej są reprezentowane ich prekursory, zwane prowitaminami, np. karoteny bardzo rozpowszechnione w świecie roślinnym, z których w organizmie ludzi i zwierząt, pod działaniem odpowiednich enzymów, tworzy się retinol. Podobnie z ergosterolu powstaje ergokalcyferol, a z 7-dehydrocholes-terolu — cholekalcyferol, aczkolwiek w tym przypadku jest to proces fotochemiczny, zachodzący pod wpływem promieniowania ultrafioletowego.