20 - 25 miesiąc
• Biega i skacze, wchodzi samodzielnie po schodach, stawiając obie stopy na każdym stopniu. 25 - 30 miesiąc
• Schodzi po schodach bez trzymania się poręczy, stawiając nogi na przemian; skacze, biega. 36 miesiąc
• Jeździ na trzykołowym rowerku, stoi na palcach.
• Manipulacją nazywamy zdolność chwytania i operowania przedmiotami (zdolność tę wykształca dziecko w okresie niemowlęcym).
• Rozwój ruchu chwytania przebiega w kilku fazach, doskonaląc się coraz bardziej, co ułatwia manipulowanie przedmiotami.
• Odruch chwytny występuje już u noworodka; nie ma jednak wiele wspólnego z chwytem właściwym (zanika w drugim miesiącu życia).
• W 4 miesiącu obserwuje się pierwsze próby uchwycenia przedmiotu pod kontrolą wzroku.
• STADIUM 1 (chwyt prosty, 4-5 miesiąc życia) - dziecko kieruje obie ręce w stronę przedmiotu i usiłuje go uchwycić (chwyta całą dłonią o góry, palce owijają przedmiot, dłoń ułożona poziomo do podłoża). Przeważnie nie trafia do celu, gdy jednak uda mu się samodzielnie (czy z pomocą dorosłego) osiągnąć przedmiot - nie jest w stanie go dłużej utrzymać.
• STADIUM H (chwyt dłoniowo-łokciowy, 5-6 miesiąc życia). Niemowlę chwyta przedmiot przy użyciu 4 palców (z wyłączeniem kciuka). Sięga ku przedmiotowi jedną ręką. Jest to chwyt mało precyzyjny.
Dziecko nie potrafi utrzymać dwóch przedmiotów w jednej ręce. Wypuszcza przedmiot z ręki, gdy chce uchwycić inny, który je zainteresował
• STADIUM HI (chwyt nożycowy, 7-8 miesiąc). Po raz pierwszy przy chwytaniu dziecko posługuje się kciukiem. Nie przeciwstawia go jednak pozostałym palcom, a wykonuje nim ruchy odwodzenia i przywodzenia (przywodzenie kciuka do pozostałych palców). Dzięki niemu dziecko jest w stanie utrzymać drobne przedmioty. Zaznacza się przewaga jednej z rąk przy chwytaniu.
• STADIUM IV (chwyt pęsetkowy, początek 9 miesiąca). Chwyt polega na przeciwstawianiu kciuka pozostałym palcom, dzięki czemu dziecko może chwytać bardzo drobne przedmioty. Potrafi przekładać je z ręki do ręki, wkładać do mniejszych lub większych naczyń. Opanowanie tego chwytu powala na manipulowanie przedmiotami pod kontrolą wzroku i wszechstronne poznanie jego właściwości.
Naśladując dorosłych pod koniec okresu niemowlęcego, dziecko zaczyna wykonywać proste, ale specyficzne czynności manipulacyjne.
RODZAJE RUCHÓW MANIPULACYJNYCH
• MANIPULACJA NIESPECYFICZNA -w 1 rlw odniesieniu do wszystkich przedmiotów stosowany jest ten sam repertuar schematów czynnościowych (postukiwanie, wyrzucanie z łóżeczka, uderzanie przedmiotem o przedmiot, przesuwanie po powierzchni stołu itp.)
• MANIPULACJA SPECYFICZNA - pod koniec 1 r.ż. działania dziecka stają się specyficzne. W interakcji z dorosłym, dziecko poznaje sposoby używania przedmiotów, a także ich funkcje. W zabawie z dorosłym uczy się turlać piłkę, wkładać klocki do wiaderka, ustawiać klocki jeden na drugim, wkładać przedmioty do odpowiednich wgłębień itp..
• Stąd zabawy małych dzieci to zabawy manipulacyjne (1 rok życia — manipulacja niespecyficzna, 2 rok życia manipulacja specyficzna).
Ruchy błędne, czyli nieukierunkowane na żaden cel, występują u noworodków i młodszych niemowląt. Niemowlę od 5 miesiąca chwytając przedmioty pod kontrolą wzroku, wykonuje już ruchy, które są wyraźnie reakcjami na interesujące dziecka bodźce (ruchy sensomotoryczne)
W 2 r.ż. wzrasta znaczenie precyzja ruchów wykonywanych palcami rąk, co dokonuje się dzięki zestrojeniu ruchów rąk ze spostrzeżeniami dziecka (czyli dzięki koordynacji wzrokowo-ruchowej). Dziecko wykonuje coraz sprawniej różne czynności manualne pod kontrolą wzroku, dostosowuje też swoje ruchy do kształtu i wielkości przedmiotów.