DSC65 (7)

i wymagają odpowiedzi, rozwój społeczny i ekonomiczny został

pchnięty w konkretnym kierunku” (May 2002:8).

Nawet pobieżne odczytanie ostatniego oficjalnego i „oświeconego” dyskursu sugeruje, że retoryka Społeczeństwa Sieci (celowo pisanego tu wielką literą) obecnie sprawą je podobną funkcję ideologiczną. „Społeczeństwo Sieci” to nie tylko nazwa o charakterze deskryptywnym. Jest to także zawiły dyskurs, który, wydąjąc się jedynie opisywać współczesną dynamikę społeczną, dostarcza scenariusza, który wyznacza role, normy, oczekiwania i warunki dialogu. Myślenie kategoriami modelu sieci-węzłów, więzi i przepływów - z pewnością pomaga nam rozumieć wiele na przykład z procesów przekształceń kapitalistycznych przedsięwzięć i działań, dezagregacji suwerenności państwową, pojawiania się i działania ruchów społecznych oraz pojawiąją-cych się praktyk i formowania tożsamości. Lecz kiedy tego typu idea zostąje podniesiona ze statusu urządzenia heurystycznego do statusu wszystko obejmującego społecznego i historycznego faktu, wtedy w sposób znaczący zmienia się jego funkcja.

Jako przypuszczalny fakt, społeczeństwo sieci stąje się standardem tego, co jest normalne, wskazane, i tego, czego możemy w sposób rozsądny oczekiwać. Współcześnie firmy restrukturyzują się w pozbawione terytorium sieci, których zobowiązania w stosunku do miejsc, w jakich są ulokowane, i do naturalnych i ludzkich zasobów, które wykorzystują, rozwiewąją się i dążą do zaniku. W społeczeństwie sieci jest to normalna i oczekiwana sytuacja, uprawomocniona przez kategorie, w jakich społeczeństwo sobie siebie wyobraża, nie zaś sytuacja, którą można poddać fundamentalnej krytyce opartej na założeniu, że można je zorganizować w inny sposób. Robotnicy są przemieszczani jako elastyczne węzły w tymczasowych sieciach. Jest to sytuacja, której większość pracujących doświadczyło jako źródła nieustannej, materialnej niepewności. W społeczeństwie sieci jest to oczekiwana i normalna sytuaąja, do której musimy się przyzwyczaić, a nie coś, przeciwko czemu możemy wyrazić uzasadniony sprzeciw. Suwerenność państwowa ulega dezagregacji w pozbawione terytorium sieci, gdzie władza jest podzielona, a to ogranicza możliwości demokratycznej reprezentacji, odpowiedzialności, społecznego bezpieczeństwa i publicznej regulacji wpływowych aktorów ekonomicznych. W społeczeństwie, którego normy są określone przez fakt istnienia sieci, nie stanowi to radykalnych problemów dla prawomocności władzy, lecz raczej po prostu ustanawia standardy tego, czego możemy oczekiwać od państwa w kontekście sieci. Wspólnoty ludzkie organizują się na wzór sieci Wzór, który może (lub nie) zapewniać swego rodząju wspólnotowe relacje, których ludzie potrzebną dla swego rozwoju. W społeczeństwie, w którym sieć rozumiana jest jako naturalny model dla wszystkiego, rzadko zadąje się to pytanie, ponieważ organizacja wspólnot jako sieci po prostu odzwierciedla „stan rzeczy”. Na nąjbardziej zaawansowanym poziomie artykulacji dyskurs społeczeństwa sieci nie tylko normalizuje obecne warunki, lecz także usprawiedliwia polityczne, społeczne i ekonomiczne środki, które w innym przypadku mogłyby podlegać negocjacjom. W tym miejscu podam jeden przykład. Zmiany w prawie pracy, które popierąją sezonowy charakter siły roboczej, mogą być w sposób bezkrytyczny usprawiedliwiane, ponieważ żyjemy w społeczeństwie sieci.

Różnica, jaką tu zarysowuję, zachodzi pomiędzy tezą o społeczeństwie sieci jako narzędziem badań i interpretacji, a retoryką społeczeństwa sieci jako ideologicznym dyskursem, który sprawuje funkcję performatywną i normatywną. Próbowałem tu zasugerować, że nasze uznanie dla użyteczności tego pierwszego musi być łagodzone uznaniem zobowiązań tego ostatniego. Trudno odpowiedzieć na pytanie, czy te dwie kwestie mogą zostać oddzielone. Być może wystarczy nasza świadomość istnienia tego problemu. W każdym razie to historia, a nie my, ostatecznie zdecyduje, czy ci, którzy mówili językiem społeczeństwa sied, mieli coś do powiedzenia czy jedynie zamierzali coś powiedzieć.