DSC47

sterdamic, Utrechcie i Gronindze przygotowywały do pracy wyłącznie pastorów kalwińskich, mimo że były finansowane przez skarb państwa. Spełniały za pieniądze państwowe rolę wyższych szkół kościoła reformowanego, podobnie jak w Polsce międzywojennej duchowieństwo katolickie zdobywało licencjaty i doktoraty teologii na uczelniach subwencjonowanych przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Ten przywilej nie przysługiwał jednak remonstrantom, katolikom, luteranom i mennonitom. Cztery niekalwińskie wyznania w Holandii były skazane na utrzymywanie seminariów własnym sumptem. A przecież razem stanowiły znakomitą większość, w poszczególnych grupach zaś dorównywały kalwinom. Tiele był od 1873 roku profesorem seminarium remonstranckiego w Lejdzie. W codziennej praktyce wykładowej spotykał kolegów kalwinów, szczycących się mianem profesorów uniwersyteckich teologii, chociaż robili właściwie to samo, co on, tylko dla innej grupy wyznaniowej. Panowały tu stosunki niezdrowe, dawały powód do sarkań pokrzywdzonych. Naturalnym rzecznikiem tych ostatnich stał się znowu przyszły pierwszy uniwersytecki profesor historii religii.

Głośne i ponawiane lamenty pokrzywdzonych wyznań holenderskich przysłużyły się najnieoczekiwaniej w świecie naukowemu religioznawstwu porównawczemu. Oto w 1876 roku — dokładnie w dwadzieścia lat po epokowym Essay on Comparative Mythology — Holenderskie Izby Ustawodawcze zniosły anachronizm w postaci subsydiowania seminariów reformowanych. Cóż jednak miano począć z państwowymi wydziałami teologicznymi? Z kilku narzucających się możliwości wybrano jedną, której doniosłości na skalę światową nikt chyba wtedy nie mógł przewidzieć. Przekształcono wydziały teologiczne na wydziały nauk religioznawczych. I to za jednym pociągnięciem pióra na wszystkich czterech uczelniach akademickich.    ¹¹

Wprawdzie utrzymywano nadal tradycyjną nazwę tych wydziałów, jednak tzw. wydziały teologiczne stały się de facto ogniskiem badań nad wszystkimi religiami świata. Tak to czynniki nieoficjalne, a mówiąc bez obsłonek, zawiści i rozgrywki międzywyznaniowe — przysłużyły się sprawie utworzenia niezależnych katedr religioznawczych w królestwie holenderskim.