DSC51

i /

<

I

KotdsUl Jf if enaily

EDWIN OLI VER JAMES I SZKOŁA MITU I RYTUAŁU

Lo roi cst mort, vivc lc roi!

- Dwa wielkie nazwiska w religioznawstwie porównawczym XIX wieku to Edward Burnett Tylor i James George Frazer¹ Byli czytani i komentowani. Na Primitive Culture i The Golden Bough wychowali się wszyscy znający język angielski miłośnicy etnologii, antropologii i nauki o religiach świata. Przystępność wykładu, bogactwo materiału folklorystycznego u Frazera, zwartość myśli i konsekwencja wywodów U Tylora pociągały zarówno umysły syntetyczne, jak i analityczne. Należało oczekiwać, że posiew tych dwóch uczonych wyda plony nie w jednym pokoleniu naukowców angielskich.

* Z trudu kolekcjonerskiego i zdolności syntetycznych Frazera, wychowanego na dorobku bezpośredniego poprzednika, Tylora, wyrosła oryginalna angielska szkoła religioznawcza, zwana Myth and Ritual School, co najlepiej oddać po polsku przez szkołę mitu i rytuału¹

Współczesny nam angielski religioznawca porównawczy pisze: „Zawdzięczamy to niewątpliwie w pewnej mierze wpływowi Frazera, że przez pierwsze dziesiątki lat bieżącego stulecia zaczęła dochodzić do głosu nowa ocena mitu. Poprzednio mity starożytnego świata interpretowane były głównie jako etiologiczne ¹ i zgodnie z tym uchodziły za dowody wczesnych spekulacji ludzkości na temat pochodzenia wszechświata i urządzeń społeczeństwa 1 udzkiego.¹Teraz zaczęto dostrzegać, że mit w swej najautentyczniejszej formie był związany zasadniczo z obrzędem (ritual,), że pierwszy z nich powstał obrzęd, tak że w pewnym

sensie obrzęd może być uznany za twórcę mitu. Człowiek pierwotny... zwracał się w sposób naturalny do magii naśladowczej w swym usiłowaniu zapanowania nad sytuacją, która znajdowała się poza zasięgiem jego normalnych sił: i tak naśladował on te wydarzenia... czy to było chwytanie niektórych zwierząt, czy opad potrzebnego deszczu i oto mit* poczynał się jako swego rodzaju libretto czy akompaniamenUartykułowany do magicznych czy obrzędowych praktyk..,c

Właśnie na⁰ podstawie tych poglądów o boskim królu i umie-rającym-zmartwychwstającym Bogu oraz o istotnym węźle pomiędzy mitem i obrzędem grupa angielskich uczonych zaczęła spoglądać na oczywiste dowody występowania boskiej instytucji króla na starożytnym Bliskim Wschodzie^,jako na ważny... wyraz współczesnej wiary i praktyki religijnej na tym samym polu” *.

Wpływ Frazera sięga, jak z tego widać, głęboko w drugą połowę XX wieku, aż do naszych dni. Zasadnicze jego pomysły co do charakteru króla w społecznościach rolniczych Żyznego Półksiężyca (Fertile Crescent) starożytnego Bliskiego Wschodu i co do praktyk naśladowczomagicznych w celu zapewnienia urodzajów okazały się żywotne i płodne w jego ojczyźnie. Prawdziwy jednak renesans tych idei nastąpił w 1933 roku, jeszcze za jego życia, prawie dokładnie w osiemdziesiątym roku życia autora Złotej gałęzi. W tym to bowiem roku ukazał się w Anglii zbiór artykułów naukowych, autoryzowany przez ośmiu poważnych badaczy, starotestamentowców, semitystów i antropologa, pod znamiennym tytułem Szjtice o micie i rytuale u Hebrajczyków w powiązaniu z wzorcem kulturowym Starożytnego Wschodu (Es-says on the Myth and Ritual of the Hebrews in Relation to the Culture Paltem of the Ancient East, 1933). Całość firmował jako naukowy wydawca Samuel H. Hooke, profesor Starego Testo-mentu na uniwersytecie londyńskim. Zbiorowe wystąpienie profesorów spotkało się z bardzo dobrym przyjęciem ze strony fachowców. Czytamy prawie natychmiast po ukazaniu się książki:

,,Zespołowe dzieło różnorodnych autorów jest doskonałe, prawie nie ma powtórzeń czy rozbieżności odnośnie zasadniczych faktów... Głównym celem siedmiu szkiców, z jakich składa się dzieło, jest prześledzenie w krajach biblijnych obrzędowego wzorca, nakreślonego przez dra Hooke*a w pierwszym z tych

1

Czyli tłumaczące jakiś obrządek czy genezę lokalnego kultu, od greckiego a i t i a — przyczyna.