DSC66

I

I

: <01    ¹"!« mb²n»

TWflczna taka wołnofttj

"I ¹ hMftńtr. wwęW^, to „sentymentalny 71 jEJT² wielkie    prueclwrtawioni

nawet sobie:    ¹auci² najbardz o] Ich md¹ tq moA

fundamentem ich frtcwiWtJfi. By rue fft« potriflłtn) on debit potkromić,    dć Bogi, tragedia Radne'²

le kto chce wlidi^ł pierwej słuchać mu0l...¹

flńfłalo ^imIiIiiWI WtWWO dl

jrfwl Manfred. I wszystkim nadludzkim    bohaura j

^gom, któro domagaj?² §ię władzy nad    ^JtttU ***#

jmo dusza, odpowiada:

Nic byłam sługa ~ ule jestem twym łupem Człowiek w Samego siebie byłam niszczycielem,    wiodzłftlnoA

1 chcę być nadal.¹

Tg wolność, buntownicza i nie znająca zakazów, staje się czasem imperatywem wolności wyłonionym z romantycznego „ja'\ lecz owo „ja” przekreślającym programowo. Bo wolność, z chwilą, gdy chce przestać być tylko „nie” i określić się w działaniu, wyjść poza „Ja”, zakłada, że owo „Ja” w niej zginie:

Ja się w chwili ofiarnej jak kadzidło spalę! Imienia nie zostawię po dele spalonem Tylko echo... I miejsce jakieś wielkie! próżne!

To Kordian. Jego Woli^ć jest wolnością negatywna, wolnością od niewoli. Wolna okolica zostaje zdobyta, lecz nie ma w niej wolnego człowieka, po nim zostaje „miejsce jakieś wielkie próżne”. Bohater romantyczny czuje przecież w sobie pokusę, by zająć opróżniony tron króla i Boga. musi więc się unicestwić, by ocalić wartość, którą zdobywa. Podobnie można by chyba zrozumieć Mickiewiczowską koncepcję ofiary.

Tu mamy znów kolejną, najważniejszą może różnicę między tragedią rasynow-ską a romantyczną. Bo przecież „kazirodztwo, rywalizacja braci, zabójstwo ojca, spisek synów — oto główne działania rasynowskiego teatru”***, pisze Bar-thes. Ojciec — to co było — przeszłość i władza określa i tamten, i romantyczny świiat. Tylko niewdzięczność może być drogą do wolności, lecz drogi tej bohater tragiczny Racine’a nigdy nie wybiera, bo

jego strony żadna ofiara, przeciwnie: U tragedia „to wyraz strachu przed widokiem winnego Ojca ².

Tego strachu nie znali już romantyczni bohaterowie, nie czuli też przymusu wdzięczności. Tragedia romantyczna jest przecież nieustannym, demonstracyjnym i prowokacyjnym ukazywaniem win ojców, królów, Boga i wszelkich krzywd, jakie wyrządzają oni synom, ludom, narodom, ludzkości. Bo jeśli w tragedii rasynowskiej ilość ojeobójstw 1 synobójstw Jest mniej więcej równa, u romantyków, wbrew oczekiwaniom, wyraźnie przeważają synobójstwa. To zresztą jeszcze jeden dowód złowrogiej mocy i winy ojców. Jeśli więc w tragedii rasynowsklej „syn” przyjmując na siebie winę, uznawał tym samym nie tylko władzę, ale i prawo ojca do władzy, nadawał jej sankcję moralną (właśnie, by uchronić świat przed bezprawiem i chaosem), to u romantyków, gdzie ojcowfe są winni, zaś zbrodnie synów są wynikiem amoralności ojców, czy można jeszcze mówić o prawie? Czym są ojcowskie, cesarskie, kapłańskie. papieskie, boskie zakazy i nakazy? Wielokrotnie wykazywano ich arbitralną absurdalność i wywodzono je z najgorszych skłonności — pychy, zazdrości i żądzy panowania. Nie prawo moralne rządzi światem, jakże bowiem mogłyby je stworzyć te istoty okrutne, zawistne i pyszne. Rządzą one siłą tylko, więc władza ich jest amoralna i urządzają świat na swoje podobieństwo.

W tym świecie zakazana wręcz jest najwyższa moralność: miłość, nieśmiertelność, szczęście, dobro, piękno i wolność. Człowiek został skazany na ograniczenie

** Op. Clt., 8. 427.

**+ r. Barthes, op cif., s. 100.    • Tamże, s. 145.

funkcj	lonalną	konitcmoiclę.
Jest	niewinny	winny jm
t gżą	wali.
przyjmuje na		siebie odpo-
wny	stko. a	nie jest to z

1

rolda, Dramaty, Warszawa 1955, s. 413.

2

Byron, Manfred, w: Wędrówki Chllde Ha