DSC66

W lipcu 1570 r. do Wilna przybył przedstawiciel zakonu jezuitów \_v nieć Maggio, w celu zorganizowania kolegium. Pierwszym rektorem \ą.-placówki został Stanisław Warszewicki, humanista, wychowanej- 1 w Wittenberdze i Padwie, absolwent Kolegium Rzymskiego 0. j_e^^: W 1570 r., dzięki jego staraniom, otwarto trójjęzyczną szkołę opartą ^ rach humanistycznych, w której obok języka łacińskiego i greckiego w dzono nauczanie hebrajskiego. W dwa lata później uruchomiono trzyletj?

^[i

rtgo¹¹. Podobną rolę jak Sarbiewski na Wydziale Filozoficznym odegrał matematyk, inżynier Oswald Krueger. Początkowo nauczyciel matematyki w kolegium pułtuskim i szkole nieświeskiej, podczas pracy w Akademii Wileńskiej wydal pracę, w której omówił działanie wynalezionego przez siebie celownika artyleryjskiego. W dowód uznania jego wiedzy i zdolności Jan Kazimierz powołał go na stanowisko inżyniera królewskiego i polecił wykonanie obliczeń potrzebnych strategom oraz wyćwiczenie puszkarzy w korzystaniu z oprzyrządowania dział. Nadzorował również odlewanie armat według opracowanej przez siebie metody pozwalającej na zmniejszenie ciężaru przy zachowaniu nośności działa i siły rażenia¹². Pod koniec XVII w. otwarto w uniwersytecie wydział prawa z dwiema katedrami prawa kanonicznego i dwiema prawa cywilnego, zatrudniono wybitnych profesorów, m.in. Aleksandra Olizarowskiego z Padwy i Jerzego Schauera z Ingolsztadu. Krytyk szkolnictwa jezuickiego Michał Baliński pisał: ten wydział Akademii przyniósł wiele pożytku dla kraju . Liczba studentów Akademii dochodziła do półtora tysiąca. Wykładów słuchali nie tylko Litwini i Polacy. W kronikach istnieją zapisy świadczące o studiach w Akademii studentów ze Skandynawii i Niemiec.

MYŚL PEDAGOGICZNA POLSKIEGO ODRODZENIA

filozoficzny, a w 1578 r. - czteroletni teologiczny. W listopadzie 1578 Stefan Batory podpisał dyplom erekcyjny Akademii Wileńskiej. Ostateczne! gowanie uniwersytetu przez króla i papieża Grzegorza XIII nastąpiło w 15; Papież w swojej bulli z października 1579 r. zatytułowanej „Nawrócić i 4 cić Litwę oraz sąsiednie ludy” określił cele uniwersytetu. Uniwersytet bylr cówką walczącą z prądami reformacji, dlatego szczególne znaczenie miał, kierunki studiów, które wpływały na kształtowanie światopoglądu młodzi; a zatem studia humanistyczne, filozoficzne i teologiczne. Fundacja Uom tetu Wileńskiego była wydarzeniem wielkiej rangi dla Litwinów i cć!_: Wielkiego Księstwa, bowiem Akademia Wileńska przejęła od Uniwenjt Krakowskiego misję cywilizacyjną wobec Litwy. Pierwszym jej rektorem: stał jezuita Piotr Skarga Pawęski, autor „Kazań Sejmowych”. W zasięgu władzy pozostawały wszystkie instytucje związane z Akademią; bibliom drukarnia, bursy, seminaria. Początkowo wykładowcy rekrutowali się stłuczonych z Zachodu. W latach następnych poszczególne katedry przejmo, li polsko-litewscy jezuici. Naukowe dokonania Polaków i Litwinów prąci cych w Akademii były znane w Europie. Wydał też zakon jezuitów na schi wieku XVI i początkach XVII paru poważnych myślicieli, między innymi takiego Marcina Smigleckiego, którego wykład logiki był długi czas jet Z najlepszych i najbardziej rozpowszechnionych podręczników; wyślą wspomnieć, ze aż do połowy zeszłego stulecia używano go w Anglii za p ręcznik zarówno w szkołach, jak i przy egzaminach¹⁰. Dla rozwoju litewskiego zasłużyli się Jan Komparski oraz jego uczeń profesor tali Szyrwid. W pierwszej połowie XVII w. po okresie rozkwitu nauk nych i teologicznych nastąpił rozwój nauk humanistycznych, znanym ich przedstawicielem był Maciej Kazimierz Sarbiewski, nazw „chrześcijańskim Horacym”. Jego poezje łacińskie były wydawane w Kolo: Antwerpii, Rzymie, Mediolanie, Paryżu, Wenecji, Londynie, a twórczd wprowadzana do programów innych akademii. Nawet w anglikańskim uniw sytecie w (Mordzie czytano utwory Sarbiewskiego w miejsce tekstów H®

Wychowanie polskiej młodzieży opierało się na trzech niewzruszonych podstawach: religii, etyce i wykształceniu. Religia była obecna w życiu Polaków i odgrywała szczególną rolę. Traktowana była z powagą, ale też z pewnym praktycyzmem. Polacy przywiązani do ceremoniału, praktyk kościelnych, roli duchowieństwa pragnęli jednocześnie po ludzku uchronić się przed mękami piekielnymi, stąd zachowywali przykazania, starając się pozyskać boskie względy.

Kanonem wychowania moralnego była etyka chrześcijańska wraz z filozofią starożytną. Człowiek dobrze ukształtowany moralnie powinien się umieć na faiecie rządzić, sprawować i swego pożytku patrzeć, cnotę miłować. a każ-demu, tak rodzicom i przyjacielom, jako o inszym bliźnim dobrze się zachować, złości i grzechów się chronić, który by obyczajem a strachem miał się mieć przeciwko ludziom i z nimi się obchodzić, które nu przyjacioh a towa-

Tamże, s. 225.

i F. Paluszkiewicz: „Mały Słownik Jezuitów w Polsce''. Warszawa l^v>^k)\ \ ¹³ M. Baliński: „Dawna Akademia Wileńska 1578-1803", Petersburg IStO.

¹⁰ L. Piechnik: „Akademia Universitas Societatis Jesu, najstarsza uczelnia wileńska" dziejów Almae Matris Vilnensis. Księga pamiątkowa ku czci 400-lecia założenia i 75# wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego". Kraków 1996, s. 221 i n.

119.

66