DSCe57

NEUROPSYCHOLOGIA

jątków. Pewien pacjent w wieku 15 lat, przed operacją praworęczny, po całkowitym przecięciu ciała modzelowatego (lecz z zachowanym spoidłem przednim) mógł wykonywać eksponowane wzrokowo polecenia słowne i obrazkowe, a także niezdarnie napisać lewą ręką nazwy przedmiotów eksponowanych do prawej półkuli (Gazzaniga i in., 1977).

Półkula dominująca zawsze wykazuje normalne rozumienie wszelkiego materiału ustnie lub wzrokowo eksponowanego pacjentom po komisurotomii.

Na pierwszy rzut oka dane dotyczące skutków przecięcia spoidła wielkiego wydają się sprzeczne z wynikami licznych badań nad następstwami uszkodzeń mózgu, na przykład stopień rozumienia materiału werbalnego przez chorych z afazją po uszkodzeniu lewej półkuli często bywa mniejszy, niż można by oczekiwać na podstawie badań nad komisurotomią.

Opisywano stosunkowo małe uszkodzenia, ograniczone do lewej półkuli, jako powodujące ślepotę słów lub głuchotę słów (Ge-schwind, 1965a, 1970; Łuria, 1970; Gazzaniga, 1972). Można by się zatem spodziewać, że jeśli prawa półkula pacjenta jest nieuszkodzona, to jego rozumienie powinno być przynajmniej na takim poziomie, jaki wykazuje prawa półkula u badanych po komisurotomii. Zaproponowano dwa wyjaśnienia. W pierwszym, które wygląda bardziej prawdopodobnie, zakłada się, że funkcje prawej półkuli ulegają zakłóceniu z powodu oddziaływań uszkodzonej lewej półkuli poprzez oddziaływujące drogi spoidłowe. Zgodnie z drugim wyjaśnieniem, z powodu długotrwałej padaczki u osób po komisurotomii mogła się wykształcić silniejsza obustronna reprezentacja funkcji językowych.

Ekspresja językowa

Szczegółowe badania pacjentów po komisurotomii wydają się bardzo mocno potwierdzać kontrowersyjny pogląd, że prawa półkula jest niema. „Informacje spostrzegane lub generowane wyłącznie przez półkulę podległą (prawą) nie mogą być przekazane ani ustnie, ani pisemnie; muszą być wyrażone wyłącznie za pomocą reakcji niewerbalnych” (Gazzaniga, 1970, s. 125). Doprowadziło to Levy i jej współpracowników do postawienia następującego pytania: „Czy półkula podległa cierpi na afazję ekspresyjną dlatego, że nie potrafi odebrać lewej półkuli panowania nad mechanizmami ekspresji językowej, czy też dlatego, że po prostu jest niezdolna do myślenia słowami?” (Levy, 1974b, s. 165).

We wcześniejszej pracy eksperymentalnej Levy i in. (1971) sprawdzali zdolność do literowania wyrazów przez chirurgicznie oddzieloną prawą półkulę. Dwóch pacjentów po komisurotomii poproszono, by niewidoczną dla siebie lewą ręką ułożyli z plastikowych liter sensowne słowo. Obaj byli w stanie ułożyć litery w słowo, lecz nie potrafili wypowiedzieć słowa, które właśnie „przeliterowali”. Poproszeni o napisanie nazwy przedmiotu badanego dotykowo lewą ręką, wykonywali to zadanie bardzo słabo, z łatwością natomiast rysowali ów przedmiot. Ponadto lewą ręką gorzej pisali czasowniki niż rzeczowniki. Levy i jej współpracownicy uważają, że za niski poziom ekspresji językowej (tu: wypowiadania się na piśmie) przez prawą półkulę odpowiadają dwa główne czynniki: (1) kontrolowanie ruchowych mechanizmów ekspresji głównie przez półkulę dominującą oraz (2) wrodzone ograniczenie prawej półkuli w zakresie procesów przetwarzania językowego. Oto komentarz autorów tych badań: „Wyniki naszych badań wskazują, że chociaż istnieją dwa aspekty ekspresji językowej - ośrodkowa dominacja dla pojęć i obwodowa dominacja ruchowa - jednak między nimi zachodzi dosyć bezpośredni związek. Gdy półkula mózgowa jest w sposób wrodzony lepiej wyposażona do wykonywania określonego zadania, łatwiej jej również przejąć kontrolę nad drogami ruchowymi” (Levy i in., 1971,

ASYMETRIA PÓŁKUL MÓZGOWYCH

s. 58). Kiedy wyłączy się wpływ półkuli dominującej, jak w przypadku chirurgicznego jej usunięcia, wtedy ujawniają się pozytywne, lecz ograniczone możliwości półkuli podległej w zakresie ekspresji językowej.

We wczesnych badaniach prawie nie było danych, które świadczyłyby o wokal izacji pochodzącej z półkuli podległej u pacjentów po komisurotomii. Butler i Norrsell (1968) opisali pacjenta badanego w trzy lata po całkowitym przecięciu obu głównych spoideł, który niekiedy był w stanie wypowiedzieć proste słowa eksponowane w lewej połowie pola widzenia. Inni badacze (Trevarthen, 1969; Milner, Taylor, 1970; Teng, Sperry, 1973) wspominali, że w niektórych sytuacjach, podczas badania osób z rozszczepieniem mózgu, wydawało się, iż prawa półkula inicjuje fragmentaryczne wypowiedzi. Gazzaniga i Hillyard (1971) nic uzyskali żadnych danych na potwierdzenie ekspresyjnych zdolności prawej półkuli. Co więcej, ich badania właściwie nie wykazały żadnych zdolności syntaktycznych prawej półkuli, przy czym nawet w zadaniach polecających na dobieraniu nazw do obrazków jej niewielkie możliwości rozumienia ograniczały się tylko do potwierdzania lub zaprzeczania.

W dwóch przypadkach całkowitego przecięcia ciała modzelowatego z zachowaniem spoidła przedniego stwierdzono ograniczoną zdolność mówienia, kontrolowaną prawdopodobnie przez prawą półkulę (Gazzaniga i in., 1979; Sidtis i in., 1981; Gazzaniga, 1982; Gazzaniga i in., 1982; McKeever i in., 1982). U obu pacjentów prawa półkula była wstanie rozumieć mowę, ale nic wykazywała zdolności wypowiadania się przez mniej więcej rok od operacji. Później zaobserwowano wypowiadanie pojedynczych słów. Jeśli w tym okresie do obu półkul mózgowych równocześnie eksponowano bodźce i proszono pacjenta o ich nazwanie, to dominowała lewa półkula, natomiast prawa półkula potrafiła napisać (lecz nie wypowiedzieć) nazwę bodźca, który jej eksponowano. Po około trzech latach zdarzało się zjawisko odwrotne, tzn. lewa półkula mogła napisać nazwę, lecz nie potrafiła jej wypowiedzieć, natomiast prawa półkula reagowała wypowiedzią. U obu pacjentów rozwinęła się zdolność integrowania materiału werbalnego, który eksponowano do jednej lub drugiej półkuli osobno. Gazzaniga przytacza następujący przykład: „Jeśli dwa obrazki lub dwa słowa eksponuje się po kolei tachistoskopowo w prawej lub lewej połowie poła widzenia, a poprawny wybór wymaga wyciągnięcia wniosku z obu tych słów, zadanie to mogą wykonać obydwie półkule zarówno pacjenta P. S., jak i V. P. (...) Na przykład, jeśli w jednym z badań pacjentowi eksponuje się wyrazy «szpilka» i «palec», to poprawną reakcją byłoby słowo «krwa-wi»” (1982, s. 17). Taką zdolność wnioskowania obserwowano jedynie w lewej półkuli innych pacjentów po komisurotomii, w tym u nielicznych osób, u których rozwinęła się dość duża kompetencja semantyczna, chociaż nie były one w stanie mówić.

Z tych obserwacji można wyciągnąć dwa wnioski: (1) istnieje możliwość pozaspoidło-wego transferu informacji językowych oraz (2) „kiedy prawa półkula nabywa zdolności mówienia, staje się niezwykle podobna do lewej półkuli pod względem ogólnej zdolności poznawczej” (Gazzaniga, 1982, s. 16).

W roku 1987 Gazzaniga i in. opisali pacjenta po przecięciu ciała modzelowatego, który przy specjalnych warunkach badania mógł zarówno wypowiedzieć, jak i napisać nazwę bodźców docierających do prawej półkuli, lecz okazało się, że w tym przypadku raczej prawa półkula programowała reakcje lewej, niż była to ekspresja kontrolowana bezpośrednio przez prawą półkulę.

Agratia jednostronna

Po komisurotomii traci się zdolność pisania lewą ręką, chociaż bywa, że pacjent potrafi wykonywać tą ręką inne wyuczone czynności,