DSCe59

NEUROPSYCHOLOGIA

technik obrazowania, jak rezonans magnetyczny, zyskaliśmy doskonale narzędzie umożliwiające stwierdzenie, które elementy układów międzypółkulowych zostały zachowane lub uszkodzone (Jinkins, 1991). Dzięki dalszym udoskonaleniom powstają bardziej szczegółowe klasyfikacje typów zaburzeń, co daje mocniejsze argumenty w dyskusji o korelacjach neurobehawioralnych (Davila-Guttie-rez, 2002).

Od lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku prowadzone są szczegółowe badania nad małą liczbą przypadków agenezji. Jeeves (1965a) przebadał trzy osoby bez ciała modzelowa-tego, kładąc szczególny nacisk na zadania wymagające oburęcznej manipulacji i koordynacji. Różne tego typu zadania wszyscy trzej badani z agenezją wykonywali gorzej niż odpowiednio dobrana grupa kontrolna, zaś dane, które uzyskano za życia tych osób, m.in. wyniki badań radiologicznych, pozwalały przypuszczać, że w tych przypadkach brak ciała modzelowatego był głównym odchyleniem od normy. Inni badani z agenezją częściową lub całkowitą (Jeeves, 1965b) różnili się sprawnością w zadaniach badających koordynację ruchową. Nawet wówczas, gdy w życiu codziennym poziom sprawności ruchowej niektórych osób był zbliżony do ich normy wiekowej, próby sensytyzowane, wymagające integracji obu rąk, wykazały gorsze funkcjonowanie badanych z agenezją ciała modzelowatego.

Przypadek pacjenta, którego badali So-lursh i in. (1965), potwierdził występowanie trudności w zakresie integrowania informacji dotykowych i proprioceptywnych, pochodzących z obu stron linii środkowej ciała. Podobnie jak badani po komisurotomii, chłopiec ten potrafił dotykowo rozpoznać odpowiadającą danej półkuli (czyli przeciwstron-ną) ręką przedmioty eksponowane do jednej lub drugiej półkuli (tzn. w lewej lub prawej połowie pola widzenia), lecz nie był w stanie zrobić tego ręką tożstronną. Mimo to, w innych sytuacjach uzyskano dane dość wyraźnie wskazujące na istnienie transferu informacji eksponowanych wyłącznie do jednej półkuli. Jak się zdaje, nastąpiła tu niepełna kompensacja braku podstawowego organu, który umożliwia transfer uczenia się. Widocznie drogi pozaspoidlowe tylko w ograniczonym stopniu mogą uczestniczyć w przesyłaniu informacji z jednej strony na drugą. Takie stanowisko potwierdzają badania, jakie przeprowadzili Karnath i in. (1991a).

U innego pacjenta z całkowitym brakiem ciała modzelowatego Saul i Sperry (1968) nie znaleźli objawów spoidłowych, chociaż używali testów opracowanych w badaniach nad osobami z rozszczepieniem mózgu. Jednak uzyskali również dane świadczące o tym, że brak ciała modzelowatego przeszkadzał pacjentowi „w tych czynnościach, w których specyficzne niewerbalne i przestrzenne zdolności półkuli podległej w normalnych warunkach wzmacniają, uzupełniają i podnoszą na wyższy poziom wykonywanie czynności werbalnych i wolicjonalnych przez półkulę dominującą” (Sperry i in., 1969, s. 288).

Porównując pacjentów z całkowicie lub częściowo niewykształconym ciałem modze-lowatym z osobami z grupy kontrolnej, Et-tlinger i jego współpracownicy (1972, 1974) stwierdzili uderzający brak zaburzeń u badanych pozbawionych połączeń spoidłowych. Badacze ci stosowali następujące zadania: dobieranie przedmiotów rozpoznawanych dotykowo lewą i prawą ręką; spostrzeganie głębi, rozpoznawanie i dobieranie bodźców wzrokowych eksponowanych tachistoskopowo, lokalizacja przestrzenna oraz słuchanie roz-dzielnouszne. Dane te zostały potwierdzone przez negatywne wyniki dalszych badań (Fer-riss, Dorsen, 1975; Gott, Saul, 1978; Jeeves, 1979). Obserwowany u badanych po komisu rotom i i brak wyraźnego efektu stronnego stwierdzili również Bryden i Zurif (1970). Fakt, że sposób wykonywania zadania przez osobę badaną był bardzo podobny do zacho-

wania grupy zdrowych badanych, nasunął przypuszczenie, że w przypadkach agenezji mogły się wykształcić alternatywne drogi nerwowe, niezbędne do prawidłowego słyszenia.

Ponieważ materiał kliniczny jest niejednorodny, spekulowanie o mechanizmach kompensacji i drogach alternatywnych byłoby nierozsądne. Ze względu na powiększenie spoidła przedniego, obserwowane u niewielkiej liczby osób z agenezją ciała modzelowatego, niektórzy autorzy (Saul, Sperry, 1968; Ettlinger i in., 1974) przypuszczają jednak, że połączenie to może być wykorzystywane przynajmniej przy niektórych zadaniach, na przykład dobieraniu bodźców eksponowanych po lewej i prawej stronie linii środkowej (cross-mtching). Głównym argumentem przeciwko tej hipotezie jest fakt, że w większości przypadków rozszczepienia mózgu spoidło przednie było jednak nienaruszone (Gazza-niga, Le Doux, 1978; McKeever i in., 1981). Stosując ten argument, powinno się jednak brać pod uwagę wiek, w jakim osobę badaną poddano operacji. Przy użyciu zadań intra-iintermanualnych¹³, Lassonde i in. (1991) stwierdzili, że dwie osoby, które w dzieciństwie przeszły operację przecięcia połączeń spoidłowych, podczas późniejszego badania wykonywały te zadania równic dobrze, jak ludzie zdrowi, natomiast trzej badani, których operowano w młodości lub wieku dorosłym, mieli typowe objawy dyskoneksji. Autorzy stawiają hipotezę, że prawdopodobnie istnieje jakiś krytyczny okres, sprzyjający rozwojowi alternatywnych połączeń nerwowych.

Na zakończenie, mimo cytowanych wyżej danych, które wyglądają na wzajemnie sprzeczne, Lassonde i in. (1995) zbadali osiem osób z całkowitą agenezją oraz pacjentów po całkowitej lub częściowej komisurotomii i stwierdzili, że osoby pozbawione ciała mo-dzelowatego źle wykonują wszystkie zadania wymagające integracji informacji sensorycznych czy dotykowych, pochodzących z obu stron linii środkowej ciała.

Poziom inteligencji osób z agenezją jest bardzo zróżnicowany. Większość uzyskuje wyniki poniżej normy w testach funkcji intelektualnych, a kilka przypadków mieści się w granicach lub powyżej normy. Znowu trudno tu określić wpływ wszelkich współwystę-pujących, patologicznych stanów mózgowych, nie wydaje się też, aby istniał jakiś wspólny profil w niewielu dostępnych danych psycho-metrycznych. Ze względu na powszechne obniżenie wyników w pomiarach inteligencji, wiele osób zgodziłoby się z przypuszczeniem Dimonda, że „(...) brak ciała modzelowatego we wczesnych stadiach rozwojowych stawia jednostkę w niekorzystnej sytuacji, którą trudno później skompensować. Defekt ten rzeczywiście obniża funkcje intelektualne, zaś uruchomienie pomocniczych połączeń nerwowych nie może całkowicie skompensować tej niekorzystnej sytuacji” (Dimond, 1972). Nawet te osoby, które w testach inteligencji uzyskują wyniki w granicach normy, w życiu codziennym mogą mieć trudności ze względu na problem z rozumieniem informacji para-językowych, wynikający być może z tego, że nie odbierają materiału językowego przetwarzanego w prawej półkuli. Pod tym względem przypominają pacjentów z uszkodzeniami prawej półkuli (Paul i in., 2003).

Krytyczne prace przeglądowe, omawiające wiele aspektów agenezji ciała modzelowatego, opublikowali Ferriss i Dorsen (1975), Jeeves (1979), Milner i Jeeves (1979) oraz Chiarello (1980). Dla czytelnika zainteresowanego problematyką agenezji i częściowego przecięcia ciała modzelowatego dobrym punktem wyjścia jest praca Jeevesa (1991).

¹¹ Chodzi tu o zadania wykonywane jedna ręką (intrjmanuat) lub wymagające współdziałania obu rąk (m-termmul), np. kiedy osoba badana najpierw poznaje dotykowo jedną ręką jakiś przedmiot, który następnie ma wybrać drugą ręką spośród kilku innych (przyp. tłum.).