DSC�74

i nast.; II Sam., 22.8—10 = Ps. 18,8 i nast.; Ps. 68,8 i nast.). Pan zsyła z nieba deszcz lub też go powstrzymuje zależnie od postępowania ludzi, których serca zna (I Król., 8.35,36,39). Jahwe zsyła potop, aby pokarać nim ludzi, których złe uczynki widzi z nieba: tęcza jest jego łukicm, który składa na znak pokoju (Gen., 9.13 i nast.).

Podobnie jak idea zamieszkiwania Jahwe w niebiosach została rozwinięta i pogłębiona przez proroków, ale istniała w tradycji religijnej już przedtem, tak też idea Boga-Sędziego zsyłającego kary, która odgrywa tak ważną rolę w propagowanym przez proroków ideale etycznym Jahwe, jest od tychże proroków dawniejsza ³⁰.

Wszechwiedza Jahwe w odniesieniu do uczynków ludzkich pojęta jest antropomorficznie jako wszystkowidzenie połączone z wszystkosłyszeniem i służy sankcjom karzącym. Owa wszystkowiedząca wszechwiedza przynależy wyłącznie Jahwe (co najwyżej, w formie refleksu, częściowo Aniołowi Pańskiemu — II Sam., 14.20). Czym innym jest „wiadomość dobrego i złego”; jest ona udziałem, oprócz Jahwe i Anioła Pańskiego (II Sam., 14.17), innych istot, zarówno nieludzkich (wąż), jak ludzkich (Adam i Ewa, Gen., 3.5. i 22). Czym innym, wreszcie, jest „mądrość” o charakterze praktycznym i wyrocznym, wyrażająca się, na przykład, w sentencjach i odpowiedziach; owa mądrość boska (chokmat elohim), która pozwala, na przykład, Salomonowi dokonać słynnego sądu (I Król, 3.28) ³¹ i dzięki której duchy zmarłych (elohim), „ci, którzy wiedzą” (jeśli „jid’onim” oznacza rzeczywiście duchy zmarłych)³-, znają zawczasu przyszłe wydarzenia, tak że w krytycznych sytuacjach można zasięgnąć u nich rady (duch Samuela wywołany na życzenie Saula przez wieszczkę z Endor, I Sam., 28.8 i nast.). Mądrość ta, która nie jest wyłącznym atrybutem Jahwe i którą, być może, Jahwe odziedziczył wraz z niektórymi innymi elementami po politeistycznym kulcie rozmaitych elohim, ponad których został wyniesiony³³, różni się z gruntu od boskiej wszechwiedzy wszystkowidzącej, odnoszącej się do uczynków ludzkich; jest to mądrość wróżebna, de-miurgiczna, mądrość polegająca przede wszystkim na umiejętności działania, a u Jahwe znajduje swój wyraz w dziele tworzenia

(por. Wstęp).

109