DSC37

16 1. Rynek»gospodarka rynkowa

efektu (zasada oszczędności). Żeby warunek racjonalności ekonomicznej był spełniony, konieczna jest dominacja prywatnej własności. Tylko ona zapewnia troskę i odpowiedzialność właścicieli. Przedsiębiorstwa państwowe nigdy w pełni nie przestrzegały zasad racjonalności mikroekonomicznej. Warunkami racjonalności ekonomicznej podmiotu gospodarczego są: umiejętność określenia i uporządkowania według ważności celów, które mają być osiągnięte, posiadanie wiedzy o metodach ich osiągnięcia oraz znajomość i uwzględnianie zewnętrznych i wewnętrznych warunków ograniczających jego działania.

Charakter pieniężny. Gospodarka rynkowa jest oparta na pieniądzu. Pełni on 1 funkcję parametru; wyceny dokonywane za jego pomocą są zawsze miarodajne dla | oceny efektów gospodarowania. Wielkości pieniężne w gospodarce rynkowej są | podstawą podejmowania decyzji gospodarczych. Polityka pieniężna jest realizowana przez bank centralny. Jej celem jest zapewnienie równowagi pieniężnej w go-1 spodarce rynkowej oraz zapobieganie zjawisku inflacji i zwalczanie go, co powin- ( no prowadzić do długofalowego wzrostu gospodarczego.

Mechanizm rynkowy. Jest to zespół zależności przyczynowo-skutkowych zachodzących między popytem, podażą a ceną. W teorii ekonomii funkcjonowanie mechanizmu rynkowego prowadzi do równowagi rynkowej, tzn. do takiej sytuacji; w której wielkość popytu zgłaszanego przez nabywców jest równa wartości podaży oferowanej przez wytwórców (dostawców). Czynnikiem mechanizmu rynkowego] prowadzącym do tej równowagi jest zazwyczaj cena, której poziom wpływa na decyzje nabywców i producentów. Mechanizm rynkowy powinien być zdolny do ciągłego równoważenia gospodarki, do weryfikacji oferty, powinien być źródłem argumentów uzasadniających podejmowane decyzje.

1.4. Zalety i wady gospodarki rynkowej

Podstawowe podmioty gospodarcze występujące w gospodarce rynkowej - j przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe - działają samodzielnie, a w swoich j działaniach kierują się zasadą samofinansowania. Występują one na rynku zarówno w roli sprzedawców, jak i nabywców, a dobrowolne umowy, które zawierają uwzględniają ceny kształtujące się na ogół swobodnie na rynku, przy czym - jak już wspomniano - zapłata ma formę pieniężną. Gospodarka rynkowa charakteryzu-1 je się wieloma zaletami. Najważniejsze z nich to:

-    tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych;

-    efektywny system motywacji - jest to jeden z podstawowych elementów sukcesu przedsiębiorstwa, będący zbiorem oddziaływań na pracowników; zaspokaja. ich potrzeby w sposób najsilniej pobudzający do aktywności zawodowej; wraz z rozwojem nauk społecznych od połowy ubiegłego wieku powstało wiele teorii, które wyjaśniają uwarunkowania motywacji i podejmowania przez ludzi aktywności oraz podpowiadają, jak kształtować systemy motywacyjne, by skutecznie motywować pracowników:

-    duża innowacyjność gospodarki - to jeden z czynników mających zasadniczy wpływ na poziom konkurencyjności gospodarki; rozumiana jest jako zdolność i motywacja przedsiębiorców do ciągłego poszukiwania i wykorzystywania w praktyce wyników badań naukowych i prac rozwojowych, nowych koncepcji, pomysłów i wynalazków; oznacza więc dążenie do uzyskania przewagi konkurencyjnej dzięki zwiększaniu efektywności produkcji, dystrybucji bądź wprowadzaniu nowych produktów;

-    dyscyplina finansowa przedsiębiorstw;

-    tendencja do samodzielnego ustalania się ceny rynkowej;

-    duża elastyczność gospodarki;

-    dobre zaopatrzenie sklepów.

Nie jest to pełna lista zalet gospodarki rynkowej, dlatego warto podkreślić, że jak dotychczas kraje o rozwiniętej gospodarce rynkowej zapewniają swoim obywatelom najwyższy przeciętny poziom dobrobytu, gwarantując równocześnie najszerszy zakres swobód obywatelskich.

Nie należy jednak sądzić, że gospodarka rynkowa to same zalety. Ma ona również słabe strony, które są związane przede wszystkim z pewnymi niedomaganiami rynku, wykorzystywanymi często w argumentacji na rzecz aktywnej roli państwa w gospodarce. W teoretycznej analizie słabości gospodarki rynkowej wskazuje się zwykle na kwestie, których rynek nie rozwiązuje wcale lub rozwiązuje źle. Chodzi tu głównie o:

-    czynniki ograniczające w praktyce działanie rynku (ograniczona możliwość przenoszenia czynników produkcji, procesy monopolizacji gospodarki),

-    występowanie negatywnych efektów zewnętrznych^{1 2},

-    istnienie tzw. dóbr publicznych, których utrzymywanie przez państwo w gospodarce rynkowej obciąża podatników³,’ ’

1

~ Pojęcie to po raz pierwszy wprowadzi! w 1920 roku brytyjski ekonomista A. Pigou. Efekt ze

2

wnętrzny występuje, gdy produkcja lub konsumpcja dobra bezpośrednio oddziałuje na przedsiębiorstwo lub konsumentów, którzy nie kupują i nie sprzedają tego dobra, oraz gdy ten wpływ nie znajduje pełnego odzwierciedlenia w cenach rynkowych. Klasycznym przykładem negatywnych efektów zewnętrznych jest np. emisja trujących gazów do atmosfery lub zanieczyszczanie rzek ściekami. Producent, np. huta, jest obciążona jedynie kosztami produkcji stali, a społeczeństwo ponosi koszty w postaci zanieczyszczonej atmosfery. Jednocześnie huta nie rekompensuje społeczeństwu poniesionych strat. Huta nie ponosi zatem całości kosztów wiążących się z wytwarzaniem stali, co powoduje zniekształcenia w prowadzonym przez nią rachunku ekonomicznym.

3

Według PA. Samuelsona o dobrach publicznych można mówić, gdy nikt nie jest wyłączany z korzyści wynikających z ich użytkowania. Dobra publiczne mogą być użytkowane przez bardzo wiele podmiotów gospodarczych, powiększenie się liczby użytkowników nie eliminuje ani nie pomniejsza możliwości korzystania z danego dobra przez wszystkich użytkowników. Takie cechy dobra publicznego powodują, że nie może ono być skomercjalizowane. Żadne przedsiębiorstwo nie podejmie się jego produkcji i sprzedaży. Nie znaleźliby się też chętni do jego nabycia, skoro każdy może je konsumować, a opłata pieniężna nie warunkuje tej konsumpcji. Tego typu dobro musi produkować