DSC35

12    1. Rynek i gospodarka rynkowa__

danego produktu. Wyznacza także proporcje, w jakich te zasoby powinny być ze sobą połączone.

Wszystkie gospodarujące podmioty działają na rynku. W niniejszym podręczni-1 ku zajmować się będziemy gospodarowaniem w ramach gospodarki rynkowej. Gospodarka rynkowa jest obok gospodarki tradycyjnej (naturalnej), centralnie pla-nowanej i mieszanej jednym z czterech współcześnie najpopularniejszych syste-1 mów gospodarczych. System gospodarczy (ekonomiczny) jest to zbiór powszecb- | nie obowiązujących norm prawnych_oraz ogólnie akceptowanych zasad, regulują- j cych postępowanie wszystkich uczestników procesu gospodarczego. Jest on rów- i nież określany jako zespół instytucji związanych z podejmowaniem decyzji eko- ] nomicznych wraz ze wszystkimi podmiotami ekonomicznymi. Kryteriami, na pod- | stawie których można wyróżnić poszczególne systemy gospodarcze, są: własność 1 środków produkcji w sensie ekonomicznym oraz mechanizm regulacji procesów ] gospodarczych.

W gospodarce rynkowej, jak w każdym innym systemie gospodarczym, można wyróżnić trzy elementy:

-    układ organizacyjny, który określa rodzaje podmiotów gospodarczych istniejących w danej gospodarce, występujące w niej rodzaje własności oraz alokację j gestii decyzyjnej,

-    układ regulacji, który określa sposób kształtowania zjawisk sfery realnej w systemie gospodarczym,

-    układ zjawisk sfer realnej gospodarki, na który składają się konkretne stru- j mienie i zasoby ludzkie, finansowe i rzeczowe, mogące być ujmowane jako agre- j gaty charakteryzujące gospodarkę.

Gospodarka rynkowa jest to system gospodarczy, w którym alokacja zasobów ] czynników wytwórczych (pracy, ziemi i kapitału) pomiędzy różnymi dziedzinami wytwarzania ora/ podział wytworzonych produktów pomiędzy poszczególne jed- j n ostki następują głównie za pośrednictwem rynku przy niewielkim wpływie pań- I siwa. W gospodarce rynkowej decyzje dotyczące tego, co i w jakich ilościach bę- 1 dzie produkowane, w jaki sposób, tzn. z użyciem jakich technik, oraz dla kogo (są to tzw. kardynalne pytania ekonomii), są podejmowane przez suwerenne podmioty ] gospodarcze, kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami i racjonalności gospodarowania.

Podstawą podejmowania tych decyzji są informacje płynące z rynku, m.in. o cenach produktów i usług, cenach czynników wytwórczych, płacach, stopach procentowych, stopach zysku, kursach papierów wartościowych, walutach oraz j oczekiwaniach podmiotów gospodarczych co do ich kształtowania się w przyszłości. Decyzje tc mogą być w pewnym stopniu modyfikowane przez państwo w związku z ustaleniem przez nie np. stóp podatkowych, nakładaniem (lub zmianą) j ceł, ustalaniem minimalnych lub maksymalnych cen, minimalnych płac, ograni- j czaniem wahań kursów walutowych, kształtowaniem systemu ubezpieczeń, zakresu opieki socjalnej.

Skrajną postacią gospodarki rynkowej byłaby gospodarka wolnorynkowa, pozbawiona całkowicie wpływu państwa, taka jednak współcześnie nie Istnieje. W gospodarce takiej postuluje się min.: ograniczenie wysokości podatków, roztropną politykę monetarną, zniesienie niepotrzebnych barier handlowych, nieefektywnych regulacji w zakresie bezpieczeństwa, skomplikowanej i niesprawiedliwej polityki zatrudnieniowej. Zadaniem rządu w tym modelu jest tworzenie tylko i wyłącznie bardzo dobrych ram prawnych i instytucji zgodnie współpracujących z instytucjami rynkowymi. Skutkami gospodarki wolnorynkowej są: równowaga dóbr na rynku, rozwój prywatnej przedsiębiorczości, nieograniczona dystrybucja, dobrze wykwalifikowani pracownicy, wysokie bezrobocie, niskie wynagrodzenia i brak przywilejów w pracy oraz akumulacja bogactwa w rękach małej grupy ludzi lub firm.

Podstawą gospodarki rynkowej jest prywatna własność czynników wytwórczych. Własność prywatna skłania do efektywnej konkurencji między przedsiębiorstwami; silne bodźce to optymalizacja produkcji i racjonalne wykorzystanie czynników produkcji. Dążąc do jak największego zysku, przedsiębiorcy starają się produkować więcej i lepiej niż ich konkurenci oraz możliwie najtaniej. Wymaga to poszukiwania najtańszych kombinacji czynników produkcji oraz wprowadzenia innowacji technologicznych i organizacyjnych obniżających koszty.

Produkty przeznaczone na sprzedaż określa się w ekonomii mianem towarów, a gospodarkę tego typu mianem gospodarki towarowej lub towarowo-pieniężnej (gdyż towary są zazwyczaj sprzedawane i kupowane za pieniądze, czyli za towary pełniące funkcję powszechnego ekwiwalentu innych towarów). Powstanie i rozwój gospodarki towarowej wiążąsię ze społecznym podziałem pracy i wyodrębnianiem się poszczególnych producentów. W formacjach przedkapitalistycznych panującą formą produkcji społecznej była wspomniana już gospodarka naturalna, historycznie poprzedzająca gospodarkę towarową. Rozwijała się również gospodarka towarowa, mająca wówczas głównie formę prostej gospodarki towarowej, której podstawą była własna praca indywidualnych posiadaczy środków produkcji. Gospodarka towarowa przeważa w kapitalizmie. Występowała także w krajach komunistycznych, lecz ograniczała się do podziału dóbr konsumpcyjnych między członków społeczeństwa oraz przepływu produktów między przedsiębiorstwami opar?, tymi na różnej własności środków, produkcji ./Gospodarka naturalna to wytwarzanie? produktów przeznaczonych do bezpośredniego zaspokajania potrzeb producentów,’.' a nie na wymianę; jest to najniższy stopień rozwoju gospodarczego. Współcześnie występuje w wielu krajach słabo i średnio rozwiniętych, zanika w miarę rozwoju gospodarczego.