DSC36

14 1, Rwek i gospodarka rynkowa

1.2. Obieg czynników produkcji i dóbr w gospodarce rynkowej

Podstawowymi podmiotami gospodarki rynkowej są gospodarstwa domowej (konsumenci) i przedsiębiorstwa (producenci). W modelu tym o alokacji zasobów decyduje rynek. Aby przeanalizować procesy gospodarcze oraz opisać obieg czyn* ników produkcji i dóbr w gospodarce, można się posłużyć tzw. modelem gospo-i darki rynkowej (rysunek 1.2). Stanowi on podstawę do przedstawienia relacji pomiędzy lynkiem dóbr konsumpcyjnych i kapitałowych oraz rynkiem czynników j produkcji, zaprezentowanych w kolejnych rozdziałach podręcznika.

Rysunek 12. Model gospodarki rynkowej

Aby dobrze zrozumieć istotę modelu gospodarki rynkowej, należy wprowadzić następujące założenia:

-    gospodarka jest zamknięta (brak powiązań z resztą świata),

-    model dotyczy warunków, w których większość zasobów jest własnością prywatną,

-    w gospodarce funkcjonują tylko gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa,

-    występują tylko dwa rynki: dóbr konsumpcyjnych i kapitałowych oraz zaso

bów.

-    wszystkie dochody są wydatkowane,

-    wszystkie dobra są sprzedawane.

¹ Alokacja zasobów » gospodarce jes rozumiana jako wykaz lob wyczerpujący opis tego, co to ifh|B(»te4n)Ł Zakres ańSwBU aMcacyjuydi zależy od srano techniki i wielkości zaso-

Na rynku zasobów (czynników produkcji) spotykają się gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. Gospodarstwa domowe sprzedają oferowane przez siebie usługi pracy (kapitału ludzkiego), zasobów naturalnych (np. ziemi) oraz stawiają do wykorzystania swoje oszczędności (kapitał finansowy) przedsiębiorstwom. Sprzedaż, usług zasobów jest przedstawiona na rysunku 1.2 jako dolna zewnętrzna pętla (I). Ze sprzedaży usług zasobów gospodarstwa domowe czerpią dochody w postaci płac, rent i zysków (dolna wewnętrzna pętla - 1). Gospodarstwa domowe oferują przedsiębiorstwom niezbędne dla nich usługi. Ich zakup odbywa się na rynku usług zasobów. Na rynku tym gospodarstwa domowe są sprzedającymi, natomiast przedsiębiorstwa kupującymi. Przedmiotem transakcji między tymi podmiotami są zasoby wykorzystywane przez przedsiębiorstwa do produkcji dóbr. Zakup ten przedstawiono na rysunku 1.2 jako dolną zewnętrzną pętlę (II). Zakup usług zasobów jest jednocześnie kosztem, jaki ponosi przedsiębiorstwo w postaci płac, rent lub procentów (dolna wewnętrzna pętla - II).

Dobra wyprodukowane w procesie gospodarowania przedsiębiorstwa sprzedają gospodarstwom domowym (górna zewnętrzna pętla - III i IV). Transakcje sprzedaży i zakupu tych dóbr odbywają się na rynku dóbr konsumpcyjnych i kapitałowych. Na rynku tym gospodarstwa domowe wydatkują dochody otrzymane na rynku usług zasobów na dobra (górna wewnętrzna pętla - III), a przedsiębiorstwa otrzymują dochody z tytułu sprzedaży tych dóbr (góma wewnętrzna pętla - IV). Dochody przedsiębiorstw są więc jednocześnie wydatkami gospodarstw domowych.

Sprzedaż i zakup zasobów, a następnie sprzedaż i zakup dóbr są rzeczowymi strumieniami gospodarki rynkowej. Przepływowi strumieni zasobów i dóbr towarzyszą strumienie pieniężne skierowane w przeciwnym kierunku.

Jak już wspomniano, przedstawiony model jest tylko pewnym uproszczeniem zjawisk gospodarczych występujących w gospodarce rynkowej. W związku z tym należy przykładowo określić, jakie jest oddziaływanie państwa na procesy gospodarowania, jakie motywacje kierują działaniami gospodarstw domowych i przedsiębiorstw oraz jakiego rodzaju konkurencja dominuje na danym rynku. Z modelu gospodarki rynkowej wynika, że w zależności od rynku, na którym występują gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa, mogą one stanowić stronę popytową bądź podażową. Informacje o popycie i podaży znajdzie czytelnik w następnym rozdziale.

1.3. Cechy gospodarki rynkowej

Gospodarka rynkowa powinna się cechować trzema wyróżnikami ustrojowymi. Są to:

Racjonalność ekonomiczna. Jest to metoda postępowania podmiotów gospodarczych, które uświadamiając sobie cel swojej działalności oraz ograniczoność (rzadkość) środków służących do jego osiągnięcia, dążą do uzyskania maksymalnych efektów przy określonych, założonych nakładach (zasada największej wydajności) albo do minimalizacji nakładów ponoszonych dla osiągnięcia założonego