Fuzariozy4

miękiszowej otaczającej naczynia. Zbrunatnienia są widoczne na przekroju łodyg, głównie w dolnej ich części.

Etiologia. Stadia doskonałe grzybów Fu-sarium avenaceum i Fusarium graminearum nie odgrywają istotnej roli w rozwoju choroby, którą mogą powodować także inne gatunki z rodzaju Fusarium, zwłaszcza Fusarium cul-morum. Grzyb Fusarium oxysporum występuje tylko w stadium konidialnym. Jest to jeden z najpowszechniej występujących patogenów roślin, znany pod postacią ponad 80 form specjalnych. Gatunek ten stanowi przykład rozwiniętej specjalizacji pasożytniczej. Znanych jest kilka form Fusarium oxysporum f. sp. dianthi, różniących się wrażliwością na fungicydy benzimidazolowe. Niektóre formy są już odporne na działanie tych środków.

Cykl rozwojowy. Źródłem pierwotnego zakażenia goździków są saprofityczne formy grzybów Fusarium żyjących w glebie oraz porażone rośliny mateczne. W glebie grzyby te występują w postaci grzybni i zarodników przetrwalnikowych - chlamydospor. Okres inkubacji choroby po posadzeniu sadzonek do zakażonej gleby jest bardzo różny, zależny od zdrowotności sadzonek, rodzaju podłoża, temperatury i odmiany. Wczesne wystąpienie objawów, po 2-3 tygodniach, wskazuje na przeniesienie choroby z sadzonkami. Fuzariozy goździka mogą występować przez długi czas w formie utajonej, ujawniając się dopiero na początku kwitnienia. W cyklu produkcyjnym goździków szczyt epidemii fuzariozy występuje przeważnie w maju i czerwcu. Duży wpływ na rozwój choroby ma rodzaj podłoża, w którym uprawia się goździki. Nie potwierdzono poglądu, że podłoże z kory hamuje rozwój choroby. Za dobre podłoże uważa się mieszaninę ziemi polnej o dużej zawartości składników ilastych oraz torfu i obornika, w proporcjach 2:1:1.

Zwalczanie. W ochronie goździków przed fuzariozą największą rolę odgrywa rozmnażanie zdrowych roślin matecznych oraz odkażanie podłoża. Zalecane dawniej metody pobierania sadzonek wyłącznie z wierzchołkowych części roślin mogą być zawodne, gdyż trudno jest bez specjalnych badań ustalić zasięg przerastania grzybni w pędach. Z chwilą wystąpienia choroby zaleca się stosowanie fungicydów, które hamują rozwój grzyba. Do celów tych nadają się: fungicydy benzimidazolowe: karbendazym, metylotiofanat lub benomyl (Funaben 50, Topsin M, Benlate w dawce 15-20 g/m²). Zbyt częste stosowa

nie środków benzimidazolowych może spowodować uodpornienie się grzyba. Inne fungicydy, np. kaptan i tiram, mogą spowodować zahamowanie wzrostu goździków. Duże znaczenie w ochronie goździków przed fuzariozami ma także wspomniany już skład podłoża i jego termiczne odkażanie przez 30-60 minut, w temperaturze 85-90°C, oraz prawidłowa regulacja temperatury i wilgotności w szklarni.

Fuzarioza lnu

Fusarium oxysporum (Schlecht) f. sp. lini (Bolley) Snyd. et Hans.,

Fusarium avenaceum (Fr.) Sacc., Fusarium culmorum (W.G. Smith)

Sacc.

Występowanie i szkodliwość. Fuzarioza jest najgroźniejszą chorobą lnu, powodującą corocznie duże straty w produkcji włókna i nasion. Największe nasilenie fuzariozy notuje się w południowych rejonach kraju.

Objawy. Fuzarioza występuje na polu gniazdami. Wśród zdrowego lnu pojawiają się skupienia roślin brunatniejących i zamierających. Pierwszym objawem choroby jest więdnięcie lnu na początku kwitnienia i charakterystyczne zagięcia wierzchołkowej części rośliny. W końcowej fazie choroby gniazda zniszczonego lnu wyglądają jak wypalone. Oprócz więdnięcia występuje zgorzelowa forma fuzariozy, objawiająca się w postaci zamierania kiełków lub zgorzeli szyjki korzeniowej młodych siewek. Porażona w ten sposób roślina żółknie i zamiera. Na porażonych organach pojawia się pomarańczowy nalot grzyba.

Etiologia. Głównym patogenem lnu jest grzyb Fusarium oxysporum f. sp. lini. Grzyb ten powoduje więdnięcie i zamieranie lnu w czasie kwitnienia. Wiosenne formy choroby, występujące na młodych siewkach, są powodowane również przez inne gatunki grzybów z rodzaju Fusarium, głównie F. avena-ceum i F. culmorum.

Cykl rozwojowy. Źródłem pierwotnego zakażenia lnu fuzariozą są saprofityczne formy grzyba, które mogą przetrwać w glebie kilka lat. Źródłem tym są także porażone nasiona, na których przenoszą się grzyby Fusarium powodujące zgorzel siewek. Rozwojowi • choroby sprzyja wilgotna i chłodna pogoda.

Zwalczanie. Ochrona lnu przed fuzariozą jest bardzo trudna i wymaga stosowania róż- ,

nych zabiegów agrotechnicznych i chemicznych. Z metod agrotechnicznych najważniejsze są: właściwy wybór stanowiska pod uprawę lnu, z wykluczeniem gleb podmokłych, staranna uprawa i zapobieganie zaskorupianiu się gleby, prawidłowe nawożenie, zwłaszcza potasem, wczesny siew lnu, niszczenie chwastów i resztek pożniwnych, oraz 6-7-let-nia przerwa w uprawie lnu na tym samym polu. Jeżeli wystąpi fuzarioza, należy wcześniej zebrać len. Najlepszymi przedplonami lnu są konopie, rzepak, gorczyca i mieszanki roślin motylkowatych, a najgorszymi len, pszenica i buraki. Nasiona lnu powinny być dokładnie oczyszczone i zaprawione preparatami zawierającymi fungicydy triazolowe, karbendazym, tiram lub mieszaninę tych fungicydów.

Wertycyliozy roślin

Verticillium spp.

Wertycyliozy stanowią, obok fuzarioz, grupę najgroźniejszych chorób powodowanych przez grzyby żyjące w glebie. Ich szkodliwość wiąże się ze sposobem porażenia roślin, w których opanowane zostają organy i tkanki biorące udział w pobieraniu i przewodzeniu wody oraz zawartych w niej składników mineralnych.

Grzyby z rodzaju Verticillium tworzą delikatną grzybnię wegetatywną, która w glebie jest mało trwała. Oprócz grzybni wegetatyw-

Rys. 11.63. Trzonki i zarodniki konidialne oraz mikrosklerocja grzyba VemciUium dahlie (Koch-man 1981)

nej tworzą one grzybnię przetrwalnikową, o komórkach otoczonych grubymi, ciemnymi ścianami. Grzyby te tworzą również przetrwalniko-we mikrosklerocja. Zarodniki konidialne są drobne, jednokomórkowe, bezbarwne, na prostych wysmukłych trzonkach konidialnych. Zarodniki są typowymi fialidosporami powstającymi na szczytach i odgałęzieniach trzonków. Zarodniki konidialne pojawiają się dopiero w końcowej fazie choroby, na zamierających lub martwych organach roślin.

Występowanie i szkodliwość. Wertycyliozy są jedną z najpowszechniej występujących grup chorób roślin. Wiąże się to z bardzo dużym zakresem roślin żywicielskich oraz z powszechnym występowaniem w glebie gatunków Verticillium. Są to typowe fakultatywne patogeny żyjące w giebie, mogące porażać ponad 60 rodzajów roślin. Wertycylioza wyrządza największe szkody na pomidorze, papryce, ogórku, ziemniaku, słoneczniku, chmielu, bawełnie, truskawce, malinie, pestkowych drzewach owocowych, zwłaszcza na moreli, porzeczkach i agreście, niektórych zielnych rośl nach ozdobnych, krzewach ozdobnych i nic których drzewach liściastych, głównie na klonach i wiązach. W Polsce wertycylioza jest bardzo szkodliwa na plantacjach truskawek oraz na pomidorach szklarniowych.

Objawy. Typowym objawem wertycyliozy jest więdnięcie roślin, mające różny przebieg na różnych roślinach. Oprócz więdnięcia może wystąpić brunatnienie i gnicie organów roślin w glebie lub stykających się z glebą, np. rozłogów, korzeni i pędu skróconego truskawki.

Więdnięcie pojawia się stopniowo i może obejmować tylko część porażonej rośliny. Zjawisko to jest najłatwiej obserwowane na porażonych pomidorach w szklarni. Najpierw więdną liście najniżej położone, po czym stopniowo objawy postępują ku wierzchołkowi rośliny. Zdarza się, że liście więdną tylko z jednej strony. Więdnięcie jest spowodowane utratą turgoru, który zależy od przewodzenia wody i od nasilenia transpiracji. Spadek temperatury i wzrost wilgotności powietrza mogą spowodować ustąpienie objawu więdnięcia. Zjawisko to często występuje w szklarniach, gdzie więdnięcie może pojawiać się i cofać kilkakrotnie w ciągu kilkunastu dni. Objawy choroby stopniowo nasilają się, liście żółkną i zamierają. Przejściowe więdnięcie może także występować w polu na truskawkach, ale w końcu zawsze dochodzi do obumarcia roślin. Na

309