ekonomika (174)

•    wartość zrealizowanych usług przewozowych, spedycyjnych i innych, na podstawie cen umownych łub taryfowych,

•    wielkość zysku uzyskiwanego przez przedsiębiorstwo.

Na nakłady przedsiębiorstwa transportowego zaś wpływają⁴⁵⁵:

•    nakłady pracy żywej (wielkość zatrudnienia, suma godzin przepracowanych przez wszystkich pracowników, wysokość wynagrodzeń podstawowych i dodatków);

•    nakłady pracy uprzedmiotowionej (wartość środków trwałych, wartość środków obrotowych, koszty amortyzacji);

•    wysokość kosztów produkcji;

•    wysokość kosztów pozaprodukcyjnych.

Itodstawą rachunku ekonomicznego jest zasada racjonalnego gospodarowania, występująca w dwóch postaciach; są to:

•    T»<ari» maksymalizacji efektu, przy określonych nakładach;

•    zasada minimalizacji nakładów, przy osiąganiu określonego efektu.

W związku ze stosowaniem zasady racjonalnego gospodarowania występują trzy rodzaje rachunku ekonomicznego:

•    efektywnościowy — nakład jest z góry określony i zadaniem rachunku jest maksymalizacja efektu;

•    oszczędnościowy — efekt jest z góry określony, a zadaniem jest zminimalizowanie nakładu;

•    optymalizacyjny — dostosowanie nakładów i efektów tak, aby w danych rachunkach osiągnąć optimum, czyli układ, przy którym nie opłaca się zwiększyć nakładu ani oczekiwać korzystniejszego efektu.

W transporcie zasada racjonalnego gospodarowania jest stosowana głównie w postaci minimalizacji nakładów, przy osiąganiu określonego efektu ze względu na problem z maksymalizacją efektu, który w dużym stopniu jest niezależny od przedsiębiorstwa transportowego. Wpływ na to ma wielkość popytu, jego wahania i mała elastyczność.

Rachunek ekonomiczny powinien stanowić podstawę podejmowania decyzji gospodarczych na każdym szczeblu zarządzania, zarówno na szczeblu przedsiębiorstwa, jak i całej branży lub gospodarki. W związku z tym z rachunkiem ekonomicznym możemy mieć do czynienia w skali makroekonomicznej i mikroekonomicznej. O rachunku ekonomicznym w skali makroekonomicznej mówimy wówczas, gdy jest on przeprowadzany dla całej gospodarki, transportu w całości lub gałęzi transportu, np. badanie opłacalności wprowadzenia trakcji elektrycznej, budowy kaskady na Wiśle. Natomiast gdy rachunek będzie prowadzony na szczeblu przedsiębiorstwa, to mamy do czynienia z rachunkiem

“ Ibidem, s. 19-20.

ekonomicznym w stali mikroekonomie*™:-,. np wybór trasy przcwwu. wyte6t “"'Ochodu cręMrowejo. gdy j«t pUnowsna mwralycj* Uborow* nacnunek etonomietny moż* dotyczyć zjawisk przyszłych. i będzie to ana-f* *^n,e-^lub zjawisk przesdych, i będzie to analiza cx post. Analiza ot anto ^ezPoSrednio związana z dokonywaniem wyboru ekonomicznego. Rid\u-

.^P°,__^{n b}^⁴ przeprowadzany dla kilku wariantów danego problemu, aby

można było wybrać najlepszy. Pozwala on ocenić opłacalność przyszłych decyzji jeszcze przed ,ch podjęciem. Analiza npo«W, rzactywitty przebieg zjawisk gospodarczych, sluzy do oceny zrealizowanego projektu. W zasadzie ogranicza s* do czynności kalkulacyjnych, de otrzymany wynik można uwzględnić przy podejmowaniu kolejnych decyzji**.    ° ^r ’

W zależności od stery, której dotyczy. wyróżnia się wiele rodzajów rachun-ku ekonomicznego; należą tu m in. :

. rachunek opłacalności działalności bieżącej przedsiębiorstwa (ocena wyniku finansowego, rentowności sprzedaży);

•    rachunek opłacalności inwestycji;

. rachunek produktywności środków trwałych;

. rachunek wykorzystania czynnika pracy (czyli wskaźniki wydajności pracy) . analiza struktury kapitałowej (sposobu finansowania działalność);

•    rachunek opłacalności zmian organizacyjnych;

•    rachunek lokalizacji działalności gospodarczej.

11.2. Specyfika rachunku ekonomicznego w transporcie

Przedsiębiorstwa transportowe dysponują ograniczonymi możliwościami wpływu na rozmiary produkcji, ponieważ popyt na usługi transportowe jest określony poza tym przedsiębiorstwem, przez potrzeby innych działów gospodarki, ludności, państwa, a elastyczność popytu jest niska. Poza tym usług transportowych nie można magazynować, a zatem produkuje się tylko tyle usług, na ile jest w danym momencie zapotrzebowanie. Natomiast przedsiębiorstwa transportowe mają wpływ na wysokość poniesionych nakładów i w związku i tym znacznie częściej jest stosowana przez nie zasada racjonalnego gospodarowania w postaci minimalizacji nakładów, przy określonym efekcie.

Ibdstawową cechą specyficzną rachunku ekonomicznego w transporcie jest to, iż koszt własny przedsiębiorstwa transportowego znacznie odbiega od kosztu społecznego. W transporcie wiele przedsiębiorstw korzysta z infrastruktury

®H»"omiłn transportu. Red. J. Bumewicz, op. dl., s. 92.

Wnn, s. 92