heroidy heroic couplet heuresis hiatus hieroglifika hermetyzm

196 HERMETYZM - H1ER0GL1PHIC0N

Hermetyzm (ang. hermeticism, fr. hermetisme, niem. hermeiische Literatur, ros. zepMemu3M) — 1. ogólne określenie poezji operującej skomplikowanymi symbolami, odwołującej się do okultyzmu. H. łączono z pisarzami reprezentującymi rozmaite kierunki, w jego obręb wprowadzono twórczość niektórych romantyków (Novalis, E. A. Poe) i symbolistów (-> symbolizm) oraz niektórych poetów 1. połowy XX w. Nazwa, rozpowszechniona w okresie międzywojennym, pochodzi od Hermesa Trismegistosa, jednego z głównych bogów synkretycznej religii z epoki hellenistycznej, będącego syntezą greckiego Hermesa i egipskiego Tota; 2. (wł. ermetismó) kierunek w poezji włoskiej okresu międzywojennego, nawiązujący do symbolizmu. Zgodnie z jego założeniami poezja miała być zintelektualizowaną muzyką, wolną od elementów logicznych i narracyjnych, operującą niejasnym szyfrem i zagadkowością. Zasadniczy czynnik w poezji h. miała stanowić -*■ sugestia. Prekursorem h. był A. Onofri, jego głównymi przedstawicielami najwybitniejsi lirycy włoscy XX w.: G. Ungaretti, E. Montale, S. Quasimodo.

Lit: V. Orsini, Ermetismó, 1956. mg

Heroic couplet (ang.) — kuplet bohaterski, klasyczna miara wierszowa angielskiej poezji epickiej: -> pentametr jambiczny rymowany parzyście. Forma ukształtowana w XV w., po raz pierwszy zastosowana przez G. Chaucera. Występuje w postaci rygorystycznej, w której pary rymujących się wersów tworzą całostki zamknięte składniowo, intonacyjnie i znaczeniowo, oraz w różnorodnych postaciach rozluźnionych, zacierających wyrazistość podstawowego wzorca, js

Heroidy (< gr. heroine — bohaterka; ang. let-ter in verse, fr. heroide, niem. Heroiden, ros. zepoudbi) — w lit antycznej liryczne utwory poetyckie mające formę listów miłosnych pisanych rzekomo przez bohaterki znane z opowieści mitologicznych (później także przez postacie historyczne), np. listy Penelopy do Odysa. Gatunek rozwinął i ustalił jego normę Owidiusz, autor cyklu Heroidy; utwory jego naśladowane były w lit nowożytnej, szczególnie w okresie Odrodzenia (w Polsce h. pisał m.in. A. Krzycki); znane były także poezji klasycystycznęj (B. Fon-tenelle, A. Pope).

Lit: J. Schnayder, Heroidy, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 1960, z. 2; R. Carocci, Les Heroides dans la seconde moitie du XVIII^e siecle (1758-1788). 1988. tk

Heterosylabizm (ang. heterosyllabic verse_% fr. vers heterosyllabigue, niem. heterosylabischer Vers, ros. zemepocuAAaóuuecKuii cmux) — zróżnicowanie sylabicznej rozpiętości -» wersów w obrębie utworu, będące konsekwencją: 1. bądź uchylenia zasady rachunku sylabicznego (np. w -> asylabizmie lub w -> wierszu wolnym), 2. bądź zamierzonej komplikacji rytmicznej polegającej na stosowaniu przeplotu rozmaitych sylabi-cznych -*■ formatów wersowych (np. w pewnych rodzajach -> strof lub w -+ wierszu nieregularnym). Por. izosylabizm, sylabizm względny, aos

Heuresis (gr.) zob. Retoryka

Hiatus (łac. = otwarcie; ang. hiatus, fr. hiatus, niem. Hiatus, ros. zuamyc, 3iumue) — zbieg dwóch samogłosek (wygłosowej i nagłosowej) na granicy sąsiadujących ze sobą wyrazów. Począwszy od starożytności uznawany bywał w wielu językach europejskich za wykroczenie przeciw -» eufonii mowy. Znane -* prozodii antycznej sposoby uniknięcia h. w istotny sposób modyfikowały charakter wierszowego -► metrum. Należą do nich: elizja — wyrzutnia końcowa polegająca na opuszczeniu stojącej w -*■ wygłosie samogłoski pierwszego wyrazu; afereza — wyrzutnia początkowa polegająca na opuszczeniu inicjalnej samogłoski w wyrazie drugim; krasis — ściągnięcie międzywyrazowe polegające na pozostawieniu jednej z dwóch sąsiadujących jednakowych samogłosek; synaloifa — polegająca na zachowaniu odrębnych dźwięków obu sąsiadujących samogłosek, ale przy jednoczesnym skróceniu ich trwania do |1 iloczasu jednej długiej głoski. Odpowiednikiem synaloify była w obrębie wyrazu episynaloifa, inaczej: synidzeza. Inna nazwa: rozziew. Por. metaplazm. aos

Hierarchia funkcji wypowiedzi zob. Funkcje wypowiedzi

Hieroglifika (< gr. hieros = potężny, nadprzyrodzony, święty + glyptós — wyryty, wyrzeźbiony; ang. hieroglyphics, fr. hieroglyphique_t niem. Hieroglyphik, ros. zepozAucfjma) — nauka zajmująca się badaniem -> pisma obrazkowego, będącego najstarszą formą pisma egipskiego. Por. paleografia, papirologia. tk

Hierogliphicon (< gr. hierogliphikón = tajemnicze, niezrozumiałe) — utwór lit. lub wyobrażenie plastyczne przedstawiające jakieś zjawisko