IMAG0040

P^^Tozradykalizowana postać jednego z dwu sposobów podejścia do tłumaczonego tekstu, o jakich wspomina Schleiermacher, mianowicie przemieszczanie tekstu w kierunku odbiorcy. Najlepszy przekład nie brzmi bowiem zdaniem Nidy jak przekład, nie zwraca w nim bowiem uwagi nuta obcości, lecz przemawia on tak samo, jak tekst rodzimy (por. Nida -+• Taber 1969:12).

Wysunięcie na pierwszy plan pierwiastka znaczenia w żadnym wypadku nie zwalnia tłumacza z obowiązku starania o poprawność stylistyczną. Tym niemniej tłumacz musi wystrzegać się uchybień wobec wymogu funkcjonalności ekwiwalencji: jego wytwór nie może np. nadawać powagi ironii, ani pozbawiać powagi wypowiedzi patetycznej. Ekwiwalencja funkcjonalna obowiązuje zarówno na poziomie treści, jak i stylu. Nida proponuje tłumaczowi system priorytetów, jako bazę wyjściową jego pracy (Nida -+- Taber 1969:14). Są one następujące:

1)    Zwartość kontekstu ma prymat wobec zwartości dosłownej (lub zgodności słowo w słowo) — norma lingwistyczna;

2)    Ekwiwalencja dynamiczna ma prymat wobec korespondencji formalnej — norma recepcji odbiorcy;

3)    Audytywna (słuchowa) forma języka ma prymat wobec formy pisanej — norma komunikacyjna;

4)    Formy używane i akceptowane przez odbiorców, dla których przekład jest przeznaczony, mają prymat wobec form, które mogą się tradycyjnie cieszyć większym uznaniem (norma typu odbiorcy).

Ad 1) Prymat zwartości kontekstu nad zwartością dosłowną (czyli słowo w słowo) wynika z faktu, że każdy język oddaje całość doświadczenia przy pomocy słów, nazywających różne cechy doświadczenia, lecz każdy na swój własny sposób klasyfikuje różne elementy tego doświadczenia. Również i to stwierdzenie nie jest odkrywcze, lecz pobrzmiewa w nim relatywizm kulturowy Sapira + Whorfa. Całość ludzkiego doświadczenia da się przedstawić w postaci mapy, na której poszczególne obszary podpadają na powierzchni pod pojęcia bardziej ogólne, a w warstwach głębszych pod bardziej szczegółowe. (O pojęciu mapy por. Holmes, roz. II. 3). Jest tu układ przypominający struktury powierzchniowe i głębokie Chomsky’ego (o którego częściowe plagiatowanie Nida był poma-

wiany). W każdym języku ogół doświadczenia jest w inny sposób segmentowany, stąd bierze się relacja „wiele-do-wielu” (many-to-many). Każdy język klasyfikuje przedmioty, to znaczy wiąże je w pewien sposób w grupy, jako podobne, na podstawie jakichś cech, które im są wspólne, podczas gdy cechy, którymi się różnią, są ignorowane jako przypadkowe. Lecz które to cechy są istotne, a które przypadkowe, jest w zasadzie kwestią dowolnego wyboru iv ramach każdego języka i kultury.

(Each languagc ciassifics things, that is, groups thcm as similar in some way, on the basis of ccrtain qualitics which they sharc, while fcatures in which they diffcr are ignorcd as incidentai. But which fcatures arc crucial and which are incidcntal is basically a mattcr of arbitrary choice within cach languagc and culturc - Nida + Taber 1969:21).

Ad 2) Prymat ekwiwalencji dynamicznej wobec korespondencji formalnej oznacza, że najważniejsze jest osiągnięcie wysokiego stopnia odpowiedniości pomiędzy reakcją (response) odbiorcy oryginału a reakcją odbiorcy przekładu. Nida podkreśla, że ta reakcja polega nie tylko na zrozumieniu treści, jako że tekst nie ogranicza się do aspektu informacyjnego, lecz posiada zazwyczaj także aspekt ekspresywny (zabarwienie emocjonalne) oraz imperatywny (apel o pewne zachowania). Trudno nie dostrzec, że na tym trójpodziale opiera się koncepcja Katariny ReiB, w której tekst - w zależności od aspektu przeważającego i wymaga od tłumacza przyjęcia za punkt ciężkości znaczenia, ekspresji lub apelu (por. roz. II. 6).

Ad 3) Prymat języka słyszanego wobec pisanego wynika z założenia, że komunikacja odbywa się najczęściej w formie ustnej (Biblii także częściej się słucha, niż ją czyta) oraz z przeświadczenia o komunikatywnej funkcji tekstu. Oto niektóre spośród argumentów Nidy: W niektórych językach (jak w angielskim) różne słowa o odmiennej pisowni i znaczeniu mogą posiadać identyczną wersję foniczną i być rozumiane na odwrót. Jako przykład podaje wyrazy „liar” (kłamca) i „lyre” (lira) o identycznej wymowie (por. Nida + Taber 1969:29). Znaki przystankowe, które ułatwiają zrozumienie skomplikowanych struktur zdaniowych języka pisanego, nie spełniają tej samej pozytywnej funkcji w języku mówionym; należy więc pomyśleć o innych ułatwieniach. Nazwy własne należy dostosować