IMAG0247 (3)

Kymut

ment -k- są bardzo produktywne od zarania dziejów aż po dzień dziesiejszy. Przykłady: Cza-k (: Cza-), Dob-ak (: Dobie-), Chwał-ek, Chwał-ko (: Chwali mir), Stan-ka, m. (: Stani-), Kub-ak i Kubi-ak (: Jakub), Jan-ek, Pietrz-yk Pietr-yka (: Piotr), Chud-ak (: chudy), Rataj-ek (: rataj), Gol-ik (: goły).

Na pograniczu polsko-białoruskim i polsko-ukraińskim występują nazwiska na -uk, a także na -czuk, typu Karpiuk, Kondratiuk, Martyniuk, Siemieii-czuk. Jest to wpływ tych dwu wschodniosłowiańskich języków. Spotyka się takie formacje od wieku XV na Kresach Wschodnich. Występowały głównie na obszarach Podlasia i Rusi Czerwonej. Do dziś jest to formacja bardzo żywotna we wschodniej części Polski.

Spółgłoska cz powstała w wyniku zmiękczenia spółgłoski k. Element fez-w przyrostkach nazwotwórczych występuje rzadko. Z przyrostków prostych jedynie -acz jest częściej spotykany, por. Mił-acz (: Milo-), Pawl-acz (: Paweł), Przyrostek -acz występuje często w wyrazach pospolitych wskazując m. in. na wykonawcę czynności, na cechy ludzkie, por. kopacz, głowacz. Tego typu wyrazy pospolite przeszły do nazw osobowych. Inne formy przyrostkowe z -cz- są bardzo rzadkie, por. Woj-cza (: Woj-).

Ze spółgłoski k wywodzi się też spółgłoska c. Od razu należy dodać, że c może pochodzić także od spółgłoski t. Przyrostki nazwotwórcze zawiei ająee spółgłoskę c pochodną z k pełnią funkcje zdrabniające i wskazują na istoty małe, młode. Wśród polskich nazw osobowych żywotne były trzy przyrostki z tym elementem -ec, -ca, -ica. Przykłady: Radzi-ec (: Rado-), Adami-eę (: Adam); Chudźi-ec (: chudy); Jar-ca (i: Jaro-), Jan-ca (: Jan), Biel-ca (; biały); Slaw-ica (: Sławo-), Pawl-ica i(g Paweł), Gęb-ica (: gęba).

Odrębnego omówienia wymagają formacje na -icz, -owicz. Nazwisk z tymi przyrostkami jest bardzo dużo, choć nie jest już to struktura produktywnie W wygłosie tych przyrostków nastąpiła zmiana fonetyczna. Starszą postacią było -ic, -owić. Spółgłoska w tym wypadku pochodzi z t. Pod wpływem języka ukraińskiego nastąpiło przekształcenie w -icz, -owicz. We współczesnych nazwiskach występuje niemal wyłącznie -owicz i bardzo często -icz. Spotyka się też formy na -ic typu Babic, Bialic, a zupełnie wyjątkowo -owić typu Papowie. Oboczność -ic || -owić została wytworzona już w epoce prasłowiańskiej^, Forma -ic występowała głównie w wyrazach zakończonych w mianowniku liczby pojedynczej na samogłoskę -a, natomiast -owić na spółgłoskę. Ta repartycja została z biegiem wieków zachwiana. W historii przyrostka -owiĄz) nastąpiła też zmiana w samogłosce początkowej. Na obszarze Wielkopolski, Mazowsza, a także Pomorza po spółgłoskach miękkich, a także po c, cz, dz, sz, ż, które niegdyś były miękkie, -o- przeszło w -e-, stąd formy typu Wojewic, Jaszewic, Zmiana ta jest bardzo stara i utrzymuje się do dziś. Druga zmiana dotyczy też samogłoski o. Mianowicie po spółgłoskach tylnojęzykowych k, g, ch następuje przejście w e. Zmiana ta dokonała się w tym wypadku pod wpływem białoruskim i zaszła stosunkowo późno. Pierwsze zapisy typu Jankiewicz pochodzą z końca XV w. z Kresów północno-wschodnich. Zmiana ta nie została przeprowadzona do końca i dziś mamy Jankiewicz obok Jankowicz, Markiewicz obok Markowicz, Eustachiewicz i Eustachowiez, Langiewicz i Langowicz. Pod wpływem form typu Jankiewicz, Langiewicz pojawiły