grupa lokalna 2; grupy wieku

Lit.: C.M. Arensberg: The communi(y as objęci and ' as sample, ,,Amer. Anihror.¹’, 63: 1961, 2 (1). — A.I. Bertrand, Z.T. Wierzbicki: Socjologia v.si w Stanach Zjednoczonych. Stan i tendencje rozwojowe, Wrocław 1970. — R. Linton: The study of man, New York 1936. — G.P. Murdock: Social structure, New York 1949, — R. Red field. The little commuuity: Viev,- poir.ts for the study of a hunian whole. Chicago 1955. •— Z. Sokolewicz: Niektóre sposoby opisu i tłumaczenia społeczności lokalnej. „Roczniki Socjologii Wsi”, 4: 1965.

J. Bednarski

grupy wieku [a. age-groups, age-sels; f. groupes d’age; n. Altcrsgruppen; r. B03pacTiiŁie rpyruiM], termin oznacza przynajmniej części o-* wo sformalizowane zespoły o trwałym członkostwie, zorganizowane według kryterium wiekowego; jednostki przynależne do odpowiedniej grupy wieku poczuwają się do wspólnoty i odrębności wobec innych g.w. i pozostałych grup społecznych, podlegają. wewnętrznej dyscyplinie i solidarności, mogą mieć swych przywódców, ustaloną hierarchię i strukturę, insygnia, nazwę, pieśni, odrębny status wobec reszty społeczeństwa.

Termin g.w. bywa niekiedy używany wymiennie z terminami: stopnie wieku i klasy wieku. Istnieją jednak dostrzegalne różnice między tymi pojęciami. Stopnic wieku (a, age-grades; n. Altersstuffen) można określić jako uznawane w danej społeczności przedziały społeczne determinowane w zasadniczy sposób przez wiek mogących do Dich przynależeć w określonym przedziale czasu jednostek; określone g.w. przechodzą więc przez kolejne stopnie wieku. Natomiast klasy wieku (a. age-classes; n. Altersklassen) to zupełnie nie-' sformalizowane grupy jednostek, których odrębność zasadza się jedynie na świadomości przynależności do określonej generacji i jej manifestowaniu. Tak w-ięc odpowiadające stosownym stopniom wieku jednostki mogą tworzyć sformalizowane w swym charakterze g.w. łub należeć do odrębnej klasy wieku.

Przynależność do odpowiedniej grupy wieku łączy się w wielu wypadkach z równoczesnym udziałem w -»• inicjacji. Grupa przystępująca wspólnie do tego aktu może obejmować jednostki o rozpiętości wieku nawet do kilku- i nastu Jat (np. u plemienia Nandi w Afryce I Zachodniej inicjacje takie, a więc zarazem formowanie g.w., odbywają się regularnie co 35 lat). W pierwszej fazie członkowie określonej grupy wieku są wdrażani i kształceni w zakresie swych przyszłych praw i obowiązków. Zdarza się także, iż stosowna grupa wieku jest izolowana od reszty społeczeństwa, zamieszkując odrębną część wsi albo nawet osobną wieś. System g.w. bywa traktowany jako pozioma organizacja społeczeństwa, instytucja uzupełniająca i w pewnym sensie neutralizująca jego pionowy podział na rody i lineaże, ułatwiająca funkcjonowanie społeczności militarystycznych.

Stopnie wieku wypływają z roli, obowiązków i praw, jakie wiąże się z przynależnością osobników danego społeczeństwa do określonej kategorii wiekowej. Przypisanie do danego stopnia wieku określa zarazem normy zachowań wobec przedstawicieli innych stopni j stopnia własnego. Typowego przykładu stopni wieku dostarcza plemię Masajów, którego męska część podzielona jest na cztery , takie stopnie; młodzież, wojowników (podzielonych jeszcze na juniorów i seniorów), starszych (dzielących się dodatkowo na juniorów, seniorów i najstarszych) oraz starców; de facto mamy tu więc do czynienia z siedmiostopnio- , wym podziałem społeczeństwa według kategorii wieku.

W swoim czasie Ii. Schurtz (1902) sugerował istnienie uniwersalnego trzyczęściowego podziału wszystkich społeczeństw, mającego odzwierciedlać konflikty między generacjami. Mają to być następujące klasy wieku (zwane przez niego g.w.): „przed inicjacją’', „po inicjacji” i „starszyzny”. Wiąże się to z ogólniejszą koncepcją pokolenia rozumianego jako ogniwo ciągu genealogiczuego (ujęcie biologiczne), ogniwo ciągu kulturowego, jako kategoria osób w podobnym wieku, mieszczącym się w 1/3 stulecia, kategoria osób w określonej fazie życia (młodość, dojrzałość, starość) oraz kategoria osób stanowiących pokolenie historyczne, tj. takich, których wspólne wartości powstały w związku ze wspólnym przeżyciem danych warunków historycznych (M. Ossowska, 1963).

W niektórych społeczeństwach mogą występować wszystkie rozważane tu kategorie. Niekiedy trudno wręcz określić istniejący w danym społeczeństwie system organizacji wiekowej. Jednostki przypisane do określonego stopnia wieku mogą — na przykład — należeć jednocześnie do różnych g.w. W każdym razie stwierdzić można, że w trakcie rozwoju osobniczego jednostka, niezależnie od tego, czy w danym społeczeństwie istnieje system g.w., przechodzi przez różne stopnie wieku. Przejściu z jednego stopnia do następnego towarzyszy często uroczysty obrzęd przejścia.

->- inicjacja, obrzędy przejścia

Lit.: P.T.W. Baxter, U Almagor teds.); Age. gene-ration and time: Some features of East African age organi-sation, London 1978. — S.N. Eisenstadt: From generation to generation: Age groups and social structure, Glencoe 1956. — P.H. Gulliver: Age difTcrcntiation, w: 1ESS, vol. I, 1968. — K. Kaji « HOBCKe«: Boipacrnulc'rpyńrtbi Kapoaoa BoctohhoS AOpmkh MocKBa 1976. — J.S. La Fontaine (cd.): Sex and age as principles of social differentiation, London 1978. — H. Schurtz: Alterskiassen und Manner-bunde, Berlin 1902. — F.H. Stewart: Fundamentals of age-group systems, London 1977.

M. Buchowski