~LWF0095 (3)

192

W „mieszkających nad Oceanem” Celtach Jan de Vries chciał dostrzec Germanów, może nawet słusznie.

Wiemy natomiast na pewno, że u starożytnych Germanów parę dioskurycz-nych bogów stanowili Alkowie, dwaj bracia, zapewne bliźnięta. Gaj, w którym

oddawało im cześć plemię Nahanarwalów, znajdował się najprawdopodobniej

✓ /

na ziemiach dzisiejszej Polski, zapewne na Śląsku, niewykluczone, że na Slęży (H. Rosenfeldt 1984, 482^84). Według Tacyta (Germania, 43) Nahanarwalo-wie mieli „gaj, który jest siedzibą dawnego kultu. Przewodniczy mu kapłan w kobiecym stroju, lecz jako bogów wspomina się, stosownie do rzymskich pojęć, Kastora i Polluksa, gdyż taka jest istota tych bóstw, a [rodzime] imię Alkowie. Żadnych nie mają posągów (...). Czci się ich jako braci, jako młodzieńców”.

Etymologia imienia Alków jest sporna. Może być ono związane z mianem świętego gaju (porównaj gockie alhs - „świątynia” i litewskie alkas - „święty gaj”) lub oznaczać bóstwa opiekuńcze („pomocników”, „opiekunów”), do czego paralelą byłoby miano indyjskich Nasatijów. Wreszcie, co najbardziej prawdopodobne, miano Alków może pochodzić od nazwy łosia (łacińskie alces, niemieckie Elch). Za taką etymologią przemawia też nazwa runy eolch, oznaczająca łosia (J. de Vries 1957, 251; K. Duwel 1983, 109).

Związek Alków z łosiami znajdowałby wtedy paralelę w etymologii wiążącej półboskie bliźnięta Anglosasów, Hengista i Horsę z końmi. Hengist i Horsa byli braćmi, mitycznymi wodzami Anglów w czasach, gdy zajmowali oni Brytanię¹. Ich imiona nawiązują do nazw konia {Hengist, por. niemieckie Hengst, ogier; Horsa, por. angielskie horse, koń) i jest to zresztą wątek typowy dla indo-europejskich bóstw dioskurycznych, co wskazuje na pochodzenie ich postaci ze sfery mitologii.

Parę braci tworzą jeszcze w mitologii nordyckiej synowie Thora Modi i Magni, którzy wraz ze swoją siostrą Thrudr wydają się być grupę typową dla mitów dioskurycznych, gdzie często obok braci pojawia się związana z nimi kobieta, siostra lub matka.

Kult boskich bliźniąt znajduje dalsze średniowieczne potwierdzenia w postaciach kolejnych par brać i-herosów: wandalskich Hasdingów, skandynawskich Haddingów i longobardzkich wodzów Ybora i Aggiona. Ybor i Aggio, bracia-bliźniacy, byli synami Gambary i mitycznymi wodzami Winulów, dzięki pomocy Friji, żony Wotana, odpowiadającej nordyckiej Frigg, mieli zwyciężyć nad

Wandalami². Przy tej okazji Winulowie mieli otrzymać od Wotana swoje nowe miano Longobardów. Dwaj Haddingowie (Haddingjar tveir) są w eddaicznym Hyndluljod (23) braćmi, najprawdopodobniej bliźniakami, w Orvar-Odds sadze (29) i w Hervarar sadze (3) już tylko najmłodszą dwójką spośród 12 braci. Sakso Gramatyk (Gęsta Danorum, I, 6,1-8,27) skupił swą opowieść na postaci jednego z nich, opisanego jako duński król Haddingus. Imię Haddingów odpowiada nazwie wandalskiego rodu królewskiego Hasdingów i anglosaskiego Haerdin-gów. Motyw dwójki wodzów-herosów wydaje się tu nawiązywać do indoeuro-pejskiego zwyczaju wspólnego sprawowania władzy przez dwóch królów (dwaj królowie Sparty, dwaj konsulowie w Rzymie, król/książę i wojewoda u Słowian,

wreszcie konung i jarl w Skandynawii).

✓

Siadów motywów dioskurycznych próbowano szukać także w ikonografii. Karl Hauck (1984, 486) dostrzegł je w podwojonych wyobrażeniach wojowników z Sutton Hoo i ValsagSrde, w naśladującym rzymskie wzory podwojonym wyobrażeniu męskiego profilu na złotym medalionie z Broholm, a nawet w parzystych przedstawieniach koni.

O wszystkich wymienionych tu dioskurycznych postaciach z dawnej mitologii skandynawskiej wiemy, niestety, bardzo niewiele. Dużo wyraźniej rysują się natomiast innego rodzaju pary, złożone z brata i siostry (będących niekiedy małżeństwem), które tworzą bóstwa bezsprzecznie należące do najważniejszych: Njord i Nerthus oraz Frej i Freja, do których dodać można Fula i Fullę oraz -może - Fjorgyn i Fjorgynn. Dioskuryczna grupa bóstw indoeuropejskich, do której - o czym nie wolno zapominać - obok pary braci należy często dodatkowo jakaś postać żeńska, choć pierwotnie Germanom znana (Alkowie), rozwinęła się więc chyba w mitologii nordyckiej w sposób szczególny - parę taką tworzą brat i siostra, których imiona w sposób podobny jak w przypadku dioskurycznych braci bliźniaków zbudowane są na zasadzie powtórzenia. I podobnie jak w przypadku Dioskurów, do szczególnych kompetencji takiej pary bogów należą sprawy płodności i urodzaju.

1

Bcda Venerabilis, Historia ecclesiastica genlis Anglorum, I, 15; Gcoffrey of Monmouth, Historia Regum Brittaniae VI, 10; por. A.H. Krappe, 1931-1932, 22-23; szerzej o źródłach i najnowszym stanie badań w: T. Honneger, 1999, 386-391.

2

Origo gentis Langobardorum 1; Paweł Diakon. Historia Longobardów, I, 8. Opowieść o Yborze, Aggionie i ich matce Gambarze podaje też Sakso Gramatyk, VIII, 13, 1-2.