~LWF0095 (4)

Urkunden, Frankfurt am Main 1934; T. Kjellen, Nagot ora Enkópingstraktens hdllristningar, „Tor”, vol. VI, Stockholm 1960, s. 5—18.

11.    H. Shetelig, Das Nydamschiff, „Acta Archaeologica”, vol. I, Kebenhavn 1930, s. 1—30.

12.    Tacyt, Dzieła, t. II, tłum. S. Hammer, Warszawa 1957, s. 288 (Ciermania).

13.    Osebergfundet, udg. av. A. W. Brogger, Hj. Falk, H. Shetelig, Bd. I-III, Oslo 1917—1920; O. W. Brogger og H. Shetelig, Vikingeskipene, Oslo 1950.

14.    M. Andersen, Vikingefaerden, Kristiania 1895, s. 190— —195.

15.    C. V. Solver, The Ladby Ship Anchor, „Acta Archaeologica”, vol. XVII, 1947, s. 117—126; J. Brondsted, Dan-marks Oldtid, Bd. III, Kobenhavn 1960, s. 333—335. Zachowały się tylko szczątki okrętu z Ladby. Został on odrestaurowany na podstawie odnalezionych fragmentów i odcisków jego sylwetki. Długość okrętu wynosiła ponad 21 metrów, a szerokość w części środkowej co najmniej 3 metry. Był to już ckręt norweski,

0    niezbyt głębokim zanurzeniu. Dziób jego zdobiła głowa smoka, sporządzona z żelaznej spirali. Odkryto również żelazną kotwicę z łańcuchem, które znajdowały się na pokładzie. Okręt, przygotowany do „odpłynięcia” na tamten świat, miał dziób skierowany na południe. Jak można sądzić z przedmiotów oraz kości tuzina koni odkopanych razem z okrętem, został w nim pochowany, około połowy X w., możny Duńczyk. Także ten kurhan był obrabowany.

16.    Archeolog norweski Ch. Blindheim niedawno podważyła ten wniosek twierdząc, że pochowana tu staruszka nie była niewolnicą, ponieważ obuwie znalezione w grobie Oseberg odznaczało się doskonałą jakością

1    — izdaniem Blindheim — należało do tej kobiety. Prawdopodobnie właśnie ona była „królową” Asą. Ch. Blindheim, Osebergskoene pd ny, „Viking”, Bd. XXIII, Oslo 1959, s. 71—85.

17.    E. Oxensitierna, Die Nordgermanen, Ziirich 1957, s. 124.

18. Nor ges innskrifter med de yngre runer, Bd. II, Oslo 1951, s. 37.

19.    G. Jones, The Norse Atlantic Saga, London 1964, s. 187.

20.    J. Petersen, De norske vikingesverd, „Skrifter utgit av Videnskapsselskapet i Kristiania, 1919. II. Historisk--filosofisk classe”, Kristiania 1920; H. Arbman, Schzoeden und das Karolingische Reich, Stockholm 1937, s. 215—235. Broń produkowano, oczywiście, również w samej Skandynawii. Wśród znalezisk archeologicznych w ostatnich latach szczególną uwagę zwraca grób kowala pochodzący z połowy X w. Oprócz na-

rzędzi odnaleziono tam także wyroby kowalskie, a wśród nich miecze, okucia do włóczni i topory bojowe. Ch. Blindheim, Smedgraven fra Bygland i Mor-gedal, „Viking”, Bd. XXVI, 1963, s. 25—61.

21.    E. Wadstein, Norden och Vasteuropa i gammal lid, Stockholm 1925.

22.    H. Jankuhn, Haithahu. Ein Handelsplatz der Wikin-gerzeit, Neumunster 1956; H. Jankuhn, Die Ausgra-bungen in Haithahu 1937—1939, Berlin 1943.

23.    Na dnie Roskilfiordu, na Zelandii, znaleziono szczątki czterech okrętów załadowanych kamieniami i zatopionych w celu zablokowania wejścia do fiordu. Długość ich wynosiła od 15 do 20 metrów. Dzięki zastosowaniu analizy radioaktywnej ustalono, że okręty te pochodzą z IX—XI w. O. Olsen and O. C. Pedersen, The Skut-delev Ships, „Acta Archaeologica”, vol. XXIX, Koben-havn 1958, s. 161—175; O. Olsen, Vikingei>kibene i Ro-skilde Fjord, „Nationalmuseets arbejdsmark”, Koben-havn 1962, s. 18.

24.    „Duński Wał” był wykorzystywany nie tylko w średniowieczu. Okazał się przydatny również podczas wojny prusko-austriackiej w 1864 r., choć Duńczycy nie zdołali go utrzymać. Wiosną 1945 r. wojska hitlerowskie próbowały wyzyskać ten stary wał do zatrzymania czołgów brytyjskich.

25.    H. Jankuhn, Die fruhmittelaLterlichen Scehandels-pidtze im Nord- und Ostseeraum (Vortirage und For-schungen, IV), Lindau und Konstanz 1958, s. 477.

26.    Snorri Sturluson, Heimskringla, III, Reykjavik 1951, s. 146—147.

27.    H. Arbman, Birka, Sveriges aldsta handelsstad, Stockholm 1939; H. Arbmam, Birka, I, Die Grdber, Uppsala 1943. M. Dreijer utrzymuje, że wspominana w źródłach historycznych Birka nie jest miastem nad jeziorem Malaren, lecz Birką na Wyspach Alandzkich. M. Dreijer, Haiiptlinge, Kaufleute und Missiondre im Norden vor Tausend Jahren, Mariehamn 1960, s. 53—92.

28.    E. Kivikoski, Studien zu Birkas Handel im óstlichen Ostseegebiet, „Acta Archaeologica”, vol. VIII, Koben-havn 1937, s. 229—250.

29.    W. Holmqvist, Die eisenzeitlichen Fundę aus Lilton, Kirchspiel Ekeró, Uppland, „Acta Archaeologica”, vol. XXV, Kobenhavn 1954, s. 260—271; W. Holmqvist, Excavations at Helgo, „Kungl. Vitterhets Historie och Antikvifets Akademien”, 1961.

30.    W. Holmqvist, The Dancing Gods, „Acta Archaeologica”, vol. XXXI, Kobenhavn 1960, s. 101—127.

31.    E. Oxenstierna, Sd levde uikingarna, Stockholm 1959, s. 102.

195