skanuj0024

dyscyplina

oraz ukazuje przesłanki i naturę skutecznej i odpowiedzialnej katechezy.

dyscyplina w wychowaniu [łac. distipli-na 'nauczanie’, 'instrukcja’], jeden ze sposobów czy środków wychowywania, którego celem jest podporządkowanie wychowanka obowiązującym normom i władzy; typowa dla -► autokratyzmu pedag. metoda sprawowania władzy wych. nad wychowankiem lub grupą wychowanków, określająca wzajemne stosunki z wychowawcą, która obejmuje cały zestaw narzędzi i technik behawioralnego karania oraz nagradzania, doprowadzania ich do stanu porządku i posłuszeństwa, skłaniania do pożądanych zachowań, wyzwalania nieustannej gotowości do panowania nad sobą i wyrabiania niezbędnych ku temu nawyków; wychowanek jest tu traktowany jak przedmiot, który można uformować, wytresować i ująć w karby; d. może mieć też wymiar pozytywny, kiedy wychowawca okazuje swoją miłość do dziecka, szanuje jego godność, starając się nakłonić je do pożądanych zachowań, stawiając mu i egzekwując od niego wymagania bez odwoływania się do fiz. czy psych, przemocy; coraz częściej pedagodzy odwołują się do potrzeby zwiększania dyscypliny w szkole, by zapewnić uczniom nie tylko odpowiednie warunki do skoncentrowanego uczenia się, ale i włączyć ich w proces spoi.-moralnego wychowania w tej instytucji. D. jako sposób czy środek wychowania rodzi spór wśród pedagogów o negatywne skutki zarówno autorytarnego oddziaływania na dzieci (-» czarna pedagogika), jak i permi-sywnego (-> liberalizm pedagogiczny) podejścia do społ. niepożądanych u nich zachowań; nie budzi natomiast kontrowersji d. jako jeden z celów wychowania, sprowadzający się do tego, by dzieci ceniły porządek, ład, ćwiczenie umysłu i charakteru, współdziałanie i zachowanie zgodne z przepisami i normami obowiązującymi w społeczeństwie; współcz. próbą pogodzenia potrzeby czy konieczności poddawania dzieci pewnym ograniczeniom z zachowaniem ich prawa do godności i samostanowienia jest koncepcja wychowania bez porażek T. Gordona.

M. FOUCAULT Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, Warszawa 1993; T. GORDON Wychowanie w samodyscyplinie, Warszawa 1997; S. MIESZALSKI O przymusie i dyscyplinie w klasie szkolnej, Warszawa 1997.

dysertacja [łac. dissertatio 'badanie’], rozprawa naukowa — na ogół obszerna praca pisemna przedstawiona w celu uzyskania stopnia naukowego.

dysgrafia [łac. dis- — przedrostek ozfl| jący oddzielenie bądź przeczenie, gr.; 'piszę’], zaburzenie umiejętności pil wskutek zmian w ośrodkowym układzljj wowym.

dyskurs edukacyjny [łac. discursus1 mowa’]: 1) uwarunkowane hist. i epistj logicznie reguły budowy wypowiedzi lii mat edukacji; 2) obecny w szkole gatf „mowy”, będący rodzajem wyspecjalizl nej praktyki komunikatywnej, która mai je reguły i prawa; 3) zdarzenie interakcji będące miejscem wymiany komunikatój procesie edukacyjnym.

D.e. jest centralnym pojęcie koncepcji! Foucault’a, w której jest rozumiany jako I tem wiedzy, koncepcji lub myśli, ucieleśl nych w praktykach społ.; d.e. można traf wać jako pewien typ legitymizacji wiedź dag. i odpowiadających jej szczegółów praktyk edukacyjnych; dostarcza on podrf tom edukacji schematów i wzorów myśli o niej; podmiotowość osób jest zatem wytl rem dyskursów, w jakich one żyją — jedni poprzez dyskurs uprzywilejowani, inni J dyskryminowani; dyskurs jest bowiem j podzielną konfiguracją władzy — wiedzjl nie władzy i wiedzy); w wiedzy jest władz we władzy wiedza (kto posiada władzę -wiedzę, i na odwrót); d. może być żarów instrumentem, jak i skutkiem sprawował władzy, ale także przeszkodą, pułapką, rodkiem oporu czy wreszcie punktem wyjś| dla przeciwstawnej strategii; prowad przez Foucault’a analiza istoty dyskursów (I zwala przyjrzeć się instytucjom edukacyjiijl jako tym, które je wytwarzają i uprawom! niają bądź też ograniczają „prawo do mów| nia”; to właśnie szkoły i akademie mają l sadnicze znaczenie dla selektywnego upoi szechniania dyskursów oraz ich społ. interij lizacji, kontrolując do nich dostęp.

Dyskurs edukacyjny, red. T. Rittel, Kraków 19lj S.J. BALL Foucault i edukacja. Dyscypliny i wiedź Kraków 1998; M. FOUCAULT Trzeba bronić spi czeństwa Warszawa 1998.

dysleksja [łac. dis— przedrostek oznacz| jący oddzielenie bądź przeczenie, gr. lek. 'wyraz’]: X) zaburzenia czynności czyta występujące w następstwie zmian (wskutel urazu, choroby) w ośrodkowym układzie nel wowym; 2) dyslekcja rozwojowa — niemoą ność opanowania przez dziecko umiejętność czytania mimo co najmniej przeciętnego p<| ziomu rozwoju umysłowego, prawidłowegl rozwoju fiz., właściwej motywacji orał sprzyjających warunków socjoekon. i pra

dziecko

P

Ii#*! MiMimly n.mczania; u dzieci z d. roz-|tlią łwyUc mwierdza się zaburzenia per-ijj m*iiil'mvrj, słuchowej, integracji per-hIh" iiiiiiniyrznej, lateralizacji, niekiedy ii •■linii /i'iii.1 mowy, uwagi i pamięci;

- iu .'i'\v,iż,i pogląd, że d. rozwojowa iiw imi • łowiskiem jednorodnym, zarówno

nul w-nlęil.....objawowym, jak i etiologicz-

liHii >I*Ih tu 7. il. rozwojową wymaga specja-

(isiiniirl i.....pij psychol.-pedag., wtokuktó-

iel “ 'Hy|n,.-usd przypadków uzyskuje się pupi.iwę funkcjonowania.

||][(HMitiin poznawczy, stan wywołany iifiMiin i iiiyin pojawieniem się w świado-t (i ilmriiki sprzecznych treści poznaw-■ tih iiwirlle teorii d.p., sformułowanej i i rr- I I i"ilingera, stan taki wywołuje przy-h* iiiipiyi ir emocjonalne, motywujące (po-j 11 u |i i'| lednostkę do usunięcia lub przy-iH|iiiiile| ii||i,miczenia stopnia postrzeganej ■ iit.|iiiiliiii'iri; dążenie to jest tym silniejsze, mi li ii il; le| i il rwalone i rozbudowane są prze-

............ klóre znalazły się w konflikcie, a

. d o im większe znaczenie dla jednostki mail H|'> iwy, których te przekonania dotyczą;

, siliili |.i d.p. może nastąpić przez zmianę do-!,i |n . .nowych przekonań lub przez taką • Muli ipielację sytuacji, która pozwoli np. od--iii li nlrzymaną informację lub uznać ją za

ni....... lylko sprzeczną z kwestionowanym

i .i ■ Humaniem; aby uniknąć d.p. człowiek po-ii.ii i iiiionnacje niezgodne z jego przekona-hIihiI. a spostrzega i zapamiętuje przede - ynlkim te, które je potwierdzają.

il#l0i;ko, człowiek w pierwszym okresie iii hiiiiii osobniczego, od chwili urodzenia iu '.ili.miczenia procesu wzrastania, i iMi.iklcrystyka rozwojowa. Okres dzie-• lęi lwa odznacza się intensywną przemianą im ih-i ii, w której procesy syntezy składników • In iu organizmu przeważają nad procesami i. h m/.padu, co decyduje o rozrastaniu i doj-i i waniu tkanek, narządów, układów i ii'i|nawnianiu ich czynności, ma też wpływ na dojrzewanie i rozwój psychiki dziecka, iiily/, rozwój fiz. jest ściśle powiązany z rozumiem psych. Charakterystyczną cechą mor-inlugiczną jest zwiększająca się z wiekiem wysokość ciała — tzw. gł. typ rozwoju, zgodnie /, którym przebiega wzrost poszczególnych kości, mięśni i masy ciała dziecka; przy-

.....ty wysokości w kolejnych fazach rozwoju

,l leeka są różne. Tempo rozwoju stanowi ce-• hę indywidualną dziecka, toteż stan dojrza-Iwiri biol., mierzony wiekiem fizjol., jest .■wylde b. zróżnicowany w danej populacji mwnolatków; np. wysokość ciała, jego masa, czas pierwszej miesiączki — wykazują odchylenia poniżej lub powyżej wartości przeciętnych dla danej populacji; obserwowana zmienność zjawisk rozwoju znajduje odbicie w normach rozwojowych. Źródłem zmienności międzyosobniczej są różnice składu ge-net. i zróżnicowanie warunków, w jakich rozwijają się dzieci; o przebiegu i efektach procesów rozwojowych decyduje bowiem ciągłe współdziałanie między czynnikami dziedzicznymi i środowiskowymi: genotyp wyznacza dziedziczne predyspozycje do rozwoju poszczególnych cech, realizowane pod wpływem bodźców konkretnego środowiska. Stopień oddziaływania tych 2 układów czynników — dziedzicznych i środowiskowych — na rozwój różnych cech jest różny; grupy krwi, płeć, listewki skórne, cechy rasowe, np. kształt głowy, barwa skóry i włosów — są determinowane wyłącznie przez genotyp; natomiast masa ciała, większość cech psych, odznaczają się dużą plastycznością i podlegają zmianom pod wpływem bodźców środowiska, przy czym dla rozwoju psych, niezwykle ważny jest proces wychowywania i nauczania. Dla osiągnięcia najlepszych, pełnych efektów rozwoju biol. i psych, dziecka ważne jest, aby przebiegał on w optymalnych warunkach środowiskowych.

Okresy rozwojowe. W życiu dziecka rozróżnia się 5 podstawowych okresów: 1) okres niemowlęcy (od urodzenia do poł. 2. roku życia) — charakteryzujący się szczególnie intensywnym rozwojem fiz. i ruchowym; w 4. miesiącu dziecka podwaja masę, a w końcu 1. roku — potraja, df. ciała zwiększa się o 50%; w 7.-8. mieś. wyrzynają się pierwsze zęby; w 6.-7. miesiącu dziecko zaczyna siadać, w 9. przybiera postawę stojącą, w 12. — stawia pierwsze samodzielne kroki; w rozwoju ruchowym powstają coraz bardziej złożone związki czasowe o charakterze odruchów warunkowych; od 6. miesiąca dziecko chwyta przedmioty pod kontrolą wzroku, w 8.-9. manipuluje przedmiotami; rozpoczyna się rozwój mowy poprzedzony gruchaniem (3. miesiąc życia) i gaworzeniem (6. miesiąc); dziecko w 11.-12. miesiącu rozumie już znaczenie kilkunastu słów, a kilka wymawia; 2) okres poniemowlęcy (2.-3. rok życia) to czas szybkiego usamodzielniania się; przyrost masy ok. 3-4 kg rocznie, wzrostu ok. 10 cm; dziecko umie już dobrze chodzić; mocz i kał oddaje świadomie; szybki rozwój mowy wyraża się umiejętnością budowania prostych zdań; zaczyna się rozwijać i różnicować życie uczuciowe (dziecko potrafi cieszyć się i wstydzić]; następuje rozwój parnię-