skanuj0119

Tajna Organizacja Nauczycielska,

konspiracyjna organizacja utw. X 1939 w Warszawie ze Związku Nauczycielstwa Polskiego; jej zadaniem było organizowanie tajnej oświaty podczas okupacji hitlerowskiej; działalność TON przyniosła znaczące efekty przede wszystkim na terenie Generalnego Gubernatorstwa (uruchomienie konspiracyjnych szkól średnich, zakładów kształcenia nauczycieli czy szkół wyższych].

taksonomia celów [gr. tdksis układ’, 'porządek’, nómos 'prawo’], uporządkowanie celów kształcenia i wychowania w możliwie spójny system.

takt pedagogiczny [łac. tactus dotyk], normatywny termin wspólcz. pedagogiki, odnoszący się do praktyki wychowawczej, określający istotne właściwości pedagoga zorientowanego na dobro dziecka, warunkujące efektywność wychowawczą; na t.p. składają się następujące cechy: poczucie powołania pedag., miłość i opiekuńczość wobec dzieci, poczucie odpowiedzialności, intuicja moralna, samokrytyczna otwartość, dojrzała mądrość, zrozumienie potrzeb dziecięcych, umiejętność improwizowania dobrych interakcji i rozmów z dziećmi czy młodzieżą, pasja poznawania i uczenia się, altruizm, aktywna nadzieja w obliczu nadchodzących trudności i kryzysów oraz humor i witalność. T.p. w powiązaniu z refleksyjnością pedag. domaga się otwarcia na doświadczenia dziecka, na jego indywidualność i wrażliwości; może być fałszywy, kiedy służy do manipulacji bądź jest przejawem hipokryzji i nieuczciwości.

Tarnowski Janusz (ur. 11VII1919, Warszawa], pedagog, teolog katol.; prof. Papieskiego Wydziału Teol. w Warszawie oraz ATK; em. kier. Katedry Pedagogiki ATK; czł. Między-nar. Stów. Studium Charakteru i Osobowości w Paryżu; czl. Międzynar. Biura Katolickiego ds Dziecka w Genewie; współzal. Pol. Komitetu Korczakowskiego; prekursor transmisji myśli J. Korczaka do pedagogiki wspólni,j twórca egzystencjalno-personalistyczne) koty cepcji pedagogiki chrześc.; zwolennik pwjjp gogiki dialogu; gł. dzieła: Problem chrzcAtlilfi sklej pedagogiki egzystencjalnej (1982), Hit dem lat dialogu. Prekatecheza egzystciwjiilllf (1986], Janusz Korczak dzisiaj (1990), Jiik |Pjt chowywać? (1993), Kto pyta, nie (1997), Poznać siebie, zrozumieć miu/ih (1997).

Tchorzewski Andrzej Michał de (ur. 19^1, Chełmn), pedagog; prof. zw. WSP w llytj; goszczy, kier. Katedry Teorii Wychowani# i Deontologii Nauczycielskiej, 1987-90 pm rektor, od 1999 rektor; czl. Kom. Nauk Peit#|| PAN; zajmuje się teorią wychowani.) UMt etyczno-deontologicznymi aspektami z.iwii du nauczycielskiego; gł. dzieła: Świadoiiniiti-zawodowa a niektóre przejawy aktywniśi studentów (1985), Funkcje edukacyjne radliny (1990), Wychowanie w kontekście Innt tycznym (red. 1993), Problemy etyczno-diHin tologiczne zawodu nauczycielskiego w okmltt przemian ustrojowych w Polsce (red. 1991), W kręgu powinności moralnych nauczyt-lrln (red. 1994), W kręgu wartości moralnych ntt uczyciela (współautor 1996), Doświadczanie wartości samego siebie w procesach edukacyjnych (red. 1997), Odpowiedzialność jako mit-tość i problem edukacyjny (red. 1998), Will nośćjako wartość i problem edukacyjny (ml 1999), Edukacja wobec dylematów moralnych współczesności (współred. 1999).

technikum, średnia szkoła zaw.; nauk# trwa 4-5 lat lub — dla absolwentów szkól zasadniczych — 3 lata; ukończenie uprawni# do wykonywania zawodu technika i konly nuowania nauki w wyższej uczelni; ob. z# stępowane profilowanymi -► liceami technicznymi (por. -> liceum profilowane).

technologia kształcenia, dział dydaktyki zajmujący się organizacją procesu nauczani# przez optymalizację czynności nauczycieli

teoria

Ml

i iii /iiińw oraz wykorzystanie w tym celu »• : li ii h dostępnych środków dydaktyczni/li. pojęcie stosowane przez dydaktyków iiim.-!,,imiających się z empirycznym, beha-*|ni.iliiym podejściem do zagadnień edukacji [lun > pedagogika behawioralna, -> peda-empiryczna, -* pedagogika humanis-yii.i).

temperament [tac. temperare 'łagodzić’, li,utnwać’], podstawowe, względnie stałe ce-i liy > osobowości, przejawiające się w za-i liow.iniu jednostki począwszy od wczesne-iiii dzieciństwa, występujące zarówno u czło-inicka. jak i u zwierząt, flnwotnie biologicznie zdeterminowany, iL'iii|ici'ament podlega powolnym zmianom |iml wpływem dojrzewania i swoistej dla jed-niinllti interakcji -> genotypu ze środowis-Hnii (fiz. i spoi.). W zależności od przyjętej

......ii temperamentu do jego struktury zalicza

ulę różne cechy, takie jak: ekstrawersja-intro-

•    i'i:,ju, impulsywność, neurotyczność, emo-i|onalność, reaktywność emocjonalna, towa-i/.ynkość, aktywność, wytrwałość, ruchliwość, poszukiwanie doznań, potrzeba stymu-i.u ji. Najstarsza typologia temperamentu zos-i.il.i oprać, w starożytności przez Galena. Nawiązując do teorii Hipokratesa o 4 „sokach” (humorach) w organizmie, wyodrębnił on l podstawowe typy temperamentu (zależne ml lego, który z „soków” dominuje): -> san-ttwinika (lac. sangais 'krew’), -* flegmatyka Ipr, phlegma'flegma'), -> choleryka (gr. ckole ‘/iilć’) i -> melancholika (gr. melaina chole

*    /.arna żółć’).

Popularność tej typologii przetrwała do dziś, i lioć jej interpretacja i postulowane podstawy liiol. zmieniały się w ciągu wieków. W 1 poł. XX w. dominowały tzw. konstytucjonalne typologie temperamentu:    E. Kretschmera

Iw Europie) i W.H. Sheldona (w USA), zgodnie z którymi biol. podstawy temperamentu wiążą się z typem budowy ciała człowieka I ► konstytucjonalizm). Z kolei I.P. Pawłów podkreślił znaczenie podstawowych cech okładu nerwowego: siły procesów pobudzenia i hamowania, ruchliwości i równowagi procesów nerwowych; ich odpowiednia kombinacja tworzy typ układu nerwowego stanowiący fizjol. podstawę temperamentu. Współczesne badania nad neurofizjol., hormonalnymi i biochem. korelatami temperamentu nie doprowadziły do jednoznacznych wniosków co do jego podstaw biologicznych. Obecnie badania koncentrują się gł. na ustalaniu, do jakiego stopnia różnice indywidualne w cechach temperamentu są zdeterminowane genetycznie; wyniki badań opartych na metodach genetyki zachowania sugerują, że czynnik genet. odpowiada w granicach od ok. 20 do ponad 40% za różnice w temperamencie. Nowocz. koncepcje kładą nacisk na funkcjonalne znaczenie temperamentu, szczególnie na jego rolę w regulacji zachowania jednostki w sytuacjach trudnych i ekstremalnych. Temperament stanowi także jeden z czynników determinujących zaburzenia w zachowaniu. W badaniach nad dziećmi wyodrębniono tzw. temperament trudny, tj. zespół cech temperamentu, które w interakcji z nie sprzyjającym środowiskiem spoi. (gł. system wychowawczy) mogą prowadzić do zaburzeń w zachowaniu. Pojęcie „tempera-mentalnego czynnika ryzyka” podkreśla fakt, że duża lub długo utrzymująca się rozbieżność między charakterystycznymi dla jednostki cechami temperamentu a wymaganiami środowiska zwiększa prawdopodobieństwo powstania zaburzeń w zachowaniu. Do pomiaru cech temperamentu wykorzystuje się gł. różnego rodzaju kwestionariusze: osoby badane dokonują w nich samoopisu za pomocą przedstawionych w nich zachowań; w odniesieniu do dzieci kwestionariusze są wypełniane przez rodziców lub wychowawców.

J. STRELAU Psychologia temperamentu, Warszawa 1998.

TEMPUS, europejski program współpracy w sektorze szkolnictwa wyższego; został uruchomiony na podstawie decyzji Rady Ministrów Wspólnoty Eur. na okres czterech lat akad. (1990-94), następnie przedłużony na okres 1994-98, a w roku 1996 — na kolejne dwa lata (1998-2000). TEMPUS stanowi część kompleksowego programu bezzwrotnej pomocy Komisji Eur. na rzecz wspierania reform społ.-gospodarczych w krajach Europy Środkowo-Wsch. (PHARE), a od 1993 także Wspólnoty Niepodległych Państw i Mongolii (TACIS); obsługę administracyjną Programu TEMPUS-PHARE zapewnia Komisja Eur., wspomagana przez TEMPUS Department Eur. Fundacji Kształcenia w Turynie oraz krajowe Biura TEMPUS w krajach partnerskich Europy Środkowo-Wsch. Polskie Biuro TEMPUS — działające w obrębie Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji — odpowiada za koordynację Programu w Polsce (adres: 00-918 Warszawa, Al. Szucha 25, Tel./fax: [phone]; adres internetowy: www.men.waw.pl/tempus).

teoria krytyczna — geneza, koncepcja podważająca mit „czystej” i neutralnej wie-