skanuj0136

wychowanie 274

praca Grundzuge der physiologischen Psychologie (1873-74); wydal także obszerne kompendia z zakresu filozofii, logiki, etyki; był pionierem w dziedzinie psychologii języka oraz etnopsychologii, której poświęcił 10-to-mowe dzieło Vólkerpsychologie (1911-20).

wychowanie, oddziaływanie na czyjąś' osobowość, jej formowanie, zmienianie i kształtowanie; wyzwalanie w drugiej osobie bądź grupie społ. pożądanych stanów, jak rozwój, samorealizacja czy wzrost samoświadomości; efekt powyższych działań lub procesów. Pierwotnie oznaczało w języku poi. żywienie lub utrzymywanie kogoś przez dostarczanie środków do życia. Dobrze kogoś chować znaczyło tyle, co dobrze go odżywiać, stąd pojęcie w. odnoszono także do zwierząt czy roślin. Dopiero w XIX w. zaczęto nadawać mu znaczenie wywodzące się z łac. educo ['wyciągać, wydobywać, wyprowadzać coś ku górze’]. Podobnie można wyjaśnić niem. erzie-hen czy fr. eleuer. Stworzona na początku XIX w. przez J.F. Herbarta pedagogika jako nauka o w. nie wyeliminowała po dzień dzisiejszy wieloznaczności tego pojęcia, które przyjmuje odmienną konotację w zależności od założonej przez autora aksjologii, ideologii, czy też filoz. i psychol. koncepcji człowieka. W staroż. Grecji wychowanie [gr. paida-gogia od pais ‘dziecko, chłopiec’ i ago ‘prowadzić’] było określane jako całość zabiegów, czynności i umiejętności związanych z formowaniem umysłowym i moralnym dziecka. Na przel. V i IV w. p.n.e. sofiści utworzyli pochodne pojęcie -> paideia, które zostało odniesione do czynności związanych z wykształceniem ucznia w zakresie gramatyki, retoryki i dialektyki, niezbędnych dla wprowadzenia go w świat kultury.

Wspólcz. wychowanie jest traktowane jako całokształt procesów i oddziaływań zachodzących w toku wzajemnych relacji między dwiema osobami, pomagających im rozwijać własne człowieczeństwo. Zakłada ono uznanie i afirmację wolności, dzięki której obie strony interakcji mogą ujawniać i urzeczywistniać wobec siebie wartości nadające sens ich życiu. W tak rozumianym w. nie ma wychowawców i wychowanków, ale są spotykające się ze sobą osoby, które obdarowują się swoim człowieczeństwem. Aby to się mogło dokonać, muszą one wzajemnie otworzyć się na siebie, uznać własną wolność i godność, a także okazać autentyczność, poczucie odpowiedzialności, zaufanie i empatię. W. jest więc dialogiem między osobami, a zatem zakłada wymienność ról: mówienia i słuchania, dawania i brania, czy też oferowania i asyml-lowania.

W świetle najnowszych badań nad istotą pojęcia w. można doszukiwać się jego znaczenia w wyrazie chowanie rozumianym jako skrywanie, czyli chowanie czegoś przed kimś. Połączenie tego pojęcia z prefiksem „wy-” generuje jego nowy sens, nawiązujący do etymologii słowa edukacja, gdzie w. jest „wy-dobywaniem” na jaw tego, co jest chowane. W. staje się wówczas umożliwieniem dostrzeżenia tego, co skrywa natura ludzka, co jest jej duchowym bogactwem, potencjałem, dzięki czemu człowiek może stać się osobą świadomie realizującą się w życiu. Spór o istotę w. sprowadza się do tego, czy wychowawca intencjonalnie orientuje się w relacjach z wychowankiem na zdobywanie przezeń tożsamości osobowej i jego samorealizację, czy też przede wszystkim uwzględnia potrzeby, oczekiwania, interes i normy zewn. (społ., prawne, moralne). W obu jednak sytuacjach, kierując się wolnością, wspieraniem i wyzwalaniem, lub przymusem i presją, zmierza w sposób mniej lub bardziej świadomy i systematyczny do zaistnienia względnie trwałych zmian w osobowości, postawach czy w zachowaniach wychowanka. W zależności od swoistości owych oddziaływań można wydzielić w. umysłowe, rei., moralne, fiz., estet. czy seksualne, natomiast ze względu na wiek osoby wychowywanej wyróżnia się w. dzieci (-> pedologia), dorosłych (-> andragogika) i ludzi starszych (gerontologia lub geragogika). Socjologowie wskazują na spol.-hist. kontekst w., definiując je jako najstarszy proces społ., który sprowadza się do oddziaływania pokolenia dorosłych na jednostki niedojrzałe. Dzięki niemu zachowane czy rekonstruowane są wartości i struktury spoi. bytu. W. staje się wówczas interwencją zmierzającą do wdrożenia młodej generacji do pożądanego stanu kultury i do uczestnictwa w życiu różnych struktur społ. (np. rodziny, grupy zaw., środowiska lokalnego). Najstarszą formą tej interwencji jest w. naturalne, które realizuje się przez sam fakt egzystencji człowieka w danym mu świecie. Wyróżnia się także w. instytucjonalne, jakim jest ciąg zamierzonych działań w powołanych przez państwo, podmiot spoi. lub osobę fiz. placówkach typu: żłobek, przedszkole, szkoła, stowarzyszenie, dom dziecka, świetlica osiedlowa, dom kultury, biblioteka. Ten typ w. wymaga jednak profesjonalnie przygotowanych do tego celu wychowawców.

Krytycy w. zwracają uwagę na to, iż występowanie planowo organizowanych oddziaływań czy interwencji pedag. może wynikać z utożsamiania wychowanka z niedoskonałym bytem ludzkim, który potrzebuje pomocy dorosłych (specjalistów) oraz zewn. wsparcia własnego rozwoju. Ujęcie takie prowadzi do instrumentalizacji i uprzedmiotowienia dziecka, pozbawiając go autonomicznego potencjału i zdolności do samostanowienia oraz samorealizacji. Występując przeciwko w., krytycy mają zatem na uwadze jego wynaturzenia, czyli wszystko to, co uzurpując sobie prawo do bycia w., przyjmuje jego zewn. znamiona, w istocie nim nie będąc. Wbrew zatem wiedzy potocznej w. nie powinno być traktowane jako tresura, trening, czy urabianie drugiej osoby. Nie jest ono bowiem psych, manipulacją, lecz procesem opierającym się na poszanowaniu ludzkiej wolności i godności (por. -»edukacja, -> teoria wychowania).

S. KUNOWSKI Podstawy współczesnej pedagogiki,

• Łódź 1981; T. SZKUDLAREK, B. ŚLIWERSKI Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki, Kraków 1991; J. TARNOWSKI Jak wychowywać?, Warszawa 1993; T. HEJNICKA-BEZWINSKA Tożsamość pedagogiki. Od ortodoksji ku heterogenicznośd, Warszawa 1997; B. ŚLIWERSKI Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków 1998.

wychowanie antyautorytarne -> pedagogika antyautorytarna.

wychowanie autorskie -> autorskie klasy, -► autorskie programy.

wychowanie do życia w rodzinie, zajęcia edukacyjne w zreformowanej szkole realizowane od IX 1999 na mocy zmienionej 16 XII 1998 ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, którego treści programowe mają na celu wspieranie wychowawczej roli rodziny, promowanie integralnego ujęcia ludzkiej seksualności oraz kształtowanie postaw prorodzinnych, prozdrowotnych i prospołecznych. Zajęcia z tego zakresu są obligatoryjne dla szkól, ale nieobowiązkowe dla uczniów, zaś o ich udziale w nich zadecydują rodzice po wcześniejszym zapoznaniu się z programem; uczniowie pełnoletni sami decydują o udziale w tych zajęciach. Przedmiot ten w klasach V-VI szkoły podstawowej jest realizowany na odrębnych zajęciach w ramach ścieżki edukacyjnej wychowanie do życia w społeczeństwie, natomiast w klasach I-III gimnazjum jako jeden z modułów edukacyjnych; we wszystkich typach szkół ponadgimnazjalnych przedmiot ten może być realizowany w ramach godzin do dyspozycji dyrektora; jest odnotowywany na świadectwie, ale nie kończy się wystawieniem oceny i nie wpływa na promocję do wyższej klasy.

wychowanie konserwatywne, typ wychowania odwołujący się do koncepcji: 1) tradycjonalizmu pedagogicznego, która opowiada się za ciągłością modelu wychowania oraz trwałością istniejących instytucji i praktyk edukacyjnych, 2) sceptycyzmu politycznego, który nawiązuje do utrwalonych praw i instytucji, jakie są dziedziczone po poprzednich pokoleniach (wychowawców cechuje zatem niechęć do utopii pedag., tzn. systemowych propozycji całościowej transformacji wych.), 3) organicyzmu, czyli organicznej wizji relacji między jednostką a społeczeństwem, w świetle której człowiek nie może się rozwijać bez więzi społecznych, niezależnie od społ. instytucji i praktyk (-► konserwatyzm pedagogiczny).

Podstawowym celem wychowania jest wdrożenie młodego pokolenia do respektu dla rodziny, własności prywatnej, wszystkich autorytetów i państwa mieszczańskiego. W procesie wychowania i kształcenia obowiązuje surowe formowanie osobowości dzieci, preferuje się rywalizację, konkurencyjność, zdolność do pokonywania innych w imię obrony własnych wartości. Wychowanie tradycyjne cechuje nostalgia za utraconym czy odchodzącym światem i jego kulturą, za jasnością znaczeń, komunikatywnością języka, możliwością planowania i realizacji tzw. „porządnego życia”. Przywiązuje się też duże znaczenie do wzorów wych. z przeszłości, podkreśla rolę tradycji i odwołuje się do uznanych osiągnięć kultury, stabilności, ładu i poczucia bezpieczeństwa. Państwo ma sprawować kontrolę nad „prawomyślnością” obywateli poprzez stanie chociażby na straży tradycyjnego programu kształcenia. Silnie akcentuje się rolę wychowania (pro)religijnego i patriotycznego, którego ostoją jest rodzina. Wysoko też sytuuje się edukację jako czynnik zapewniający dobrobyt jednostki, postęp gospodarczy oraz ochronę moralnych wartości życia. Bez troski o wychowanie młodego pokolenia nie da się zapewnić „zdrowego” i demokratycznego społeczeństwa. Edukacja jest jednym z najważniejszych sposobów przygotowania młodego człowieka do wejścia w świat zróżnicowanych form kultury społeczeństwa, w którym żyje. Odpowiedzialność za jej poziom ponoszą w zasadzie rodzice, którzy jednak część uprawnień i odpowiedzialności w tym zakresie przenoszą na szkolę, godząc się zarazem na stosowane przez nauczycieli