pojęcia (3)

wychowanie 27*1

praca Grundzuge der physiologischen Psychologie (1873-74); wydal także obszerne kompendia z zakresu filozofii, logiki, etyki; był pionierem w dziedzinie psychologii języka oraz etnopsychologii. której poświęcił 10-to-mowę dzieło VćHkerpsychologie (1911-20).

wychowanie, oddziaływanie na czyjąś osobowość, jej formowanie, zmienianie i kształtowanie; wyzwalanie w drugiej osobie bądź grupie społ. pożądanych stanów, jak rozwój, samorealizacja czy wzrost samoświadomości; efekt powyższych działań lub procesów. Pierwotnie oznaczało w języku poi. żywienie lub utrzymywanie kogoś przez dostarczanie środków do życia. Dobrze kogoś chować znaczyło tyle, co dobrze go odżywiać, stąd pojęcie w. odnoszono także do zwierząt czy roślin. Dopiero w XIX w. zaczęto nadawać mu znaczenie wywodzące się z łac. educo ('wyciągać, wydobywać, wyprowadzać coś ku górze']. Podobnie można wyjaśnić niem. crzie-hen czy fr. eleuer. Stworzona na początku XIX w. przez J.F. Herbarta pedagogika jako nauka o w. nie wyeliminowała po dzień dzisiejszy wieloznaczności tego pojęcia, które przyjmuje odmienną konotację w zależności od założonej przez autora aksjologii, ideologii. czy też filoz. i psychol. koncepcji człowieka. W staroż. Grecji wycłiowanie (gr. paida-gogia od pais 'dziecko, chłopiec' i ago 'prowadzić'] było określane jako całość zabiegów, czynności i umiejętności związanych z formowaniem umysłowym i moralnym dziecka. Na przeł. V i IV w. p.n.e. sofiści utworzyli pochodne pojęcie -♦ paideia, które zostało odniesione do czynności związanych z wykształceniem ucznia w zakresie gramatyki, retoryki i dialekiyki, niezbędnych dla wprowadzenia go w świat kultury.

Współcz. wychowanie jest traktowane jako całokształt procesów i oddziaływań zachodzących w toku wzajemnych relacji między dwiema osobami, pomagających im rozwijać własne człowieczeństwo. Zakłada ono uznanie i afirmację wolności, dzięki której obie strony interakcji mogą ujawniać i urzeczywistniać wobec siebie wartości nadające sens ich życiu. W tak rozumianym w. nie ma wychowawców i wychowanków, ale są spotykające się ze sobą osoby, które obdarowują się swoim człowieczeństwem. Aby to się mogło dokonać, muszą one wzajemnie otworzyć się na siebie, uznać własną wolność i godność, a także okazać autentyczność, poczucie odpowiedzialności, zaufanie i empatię. W. jest więc dialogiem między osobami, a zatem zakłada wymienność ról; mówienia i słuchania.

dawania i brania, czy też oferowania i asymi lowania.

W świetle najnowszych badań nad istotą po jęcia w. można doszukiwać się jego znaczę nia w wyrazie chowanie rozumianym jak" skrywanie, czyli chowanie czegoś przed kimś. Połączenie tego pojęcia z prefiksem ..wy-“ generuje jego nowy sens, nawiązujący do etymologii słowa edukacja, gdzie w. jest „wy-dobywaniem" na jaw tego. co jest cho wane. W. staje się wówczas umożliwieniem dostrzeżenia tego, co skrywa natura ludzka co jest jej duchowym bogactwem, potencja łem, dzięki czemu człowiek może stać się osobą świadomie realizującą się w życiu. Spór o istotę w. sprowadza się do tego, czy wychowawca intencjonalnie orientuje się w re lacjach z wychowankiem na zdobywanie przezeń tożsamości osobowej i jego samorca lizację. czy też przede wszystkim uwzględnia potrzeby, oczekiwania, interes i normy zewu (społ., prawne, moralne). W obu jednak sy tuacjach, kierując się wolnością, wspieraniem i wyzwalaniem, lub przymusem i presja, zmierza w sposób mniej lub bardziej świado my i systematyczny do zaistnienia względnie trwałych zmian w osobowości, postawach czy w zachowaniach wychowanka. W zależnośi od swoistości owych oddziaływań można wy dzielić w. umysłowe, rei., moralne, fiz.. estoi czy seksualne, natomiast ze względu na wiek osoby wychowywanej wyróżnia się w. dzieci (-+ pedologia), dorosłych (-♦ andragogika) i ludzi starszych (gemmologia lub geragogikaj Socjologowie wskazują na społ.-hist. kon tekst w., definiując je jako najstarszy proce społ., który sprowadza się do oddziaływania pokolenia dorosłych na jednostki niedojrzale Dzięki niemu zachowane czy rekonstruowa ne są wartości i struktury społ. bytu. W. staje się wówczas interwencją zmierzającą do wdrożenia młodej generacji do pożądanego stanu kultury i do uczestnictwa w życiu róż nych struktur społ. (np. rodziny, grupy zaw . środowiska lokalnego). Najstarszą formą tej interwencji jest w. naturalne, które realizuje się przez sam fakt egzystencji człowieka w danym mu świecie. Wyróżnia się także w. instytucjonalne, jakim jest ciąg zamierzo nych działań w powołanych przez państwo, podmiot społ. lub osobę fiz. placówkach t\ pu: żłobek, przedszkole, szkoła, stowarzyszę nie. dom dziecka, świetlica osiedlowa, dom kultury, biblioteka. Ten typ w. wymaga jednak profesjonalnie przygotowanych do tego celu wychowawców.

Krytycy w. zwracają uwagę na to. iż występowanie planowo organizowanych oddziały wań czy interwencji pedag. może wynikać

Eożsamiania wychowanka z niedoskona-bytem ludzkim, który potrzebuje pomocy isłych (specjalistów) oraz zewn. wsparcia własnego rozwoju. Ujęcie takie prowadzi do instrumentalizacji i uprzedmiotowienia dzie-i ka, pozbawiając go autonomicznego potencjału i zdolności do samostanowienia oraz tabiorealizacji. Występując przeciwko w., krytycy mają zatem na uwadze jego wynaturzenia. czyli wszystko to. co uzurpując sobie prawo do bycia w., przyjmuje jego zewn. znamiona, w istocie nim nie będąc. Wbrew zatem wiedzy potocznej w. nie powinno [być traktowane jako tresura, trening, czy uranie drugiej osoby. Nie jest ono bowiem eh. manipulacją, lecz procesem opierają-m się na poszanowaniu ludzkiej wolności godności (por. -* edukacja, -♦ teoria wychowania).

ŁKUNOWSKI Podstawy współczesnej pedaytoftiki. Iż 1981; T. SZKUDI-ARF.K. B. ŚUWKKSKI Wyzuu-peda&wki krytycznej i antypetiagwiki. Kraków 1991; J. TARNOWSKI Jak uryclwwywaćł. Warszawa 993; T. HFJNICKA-BE7.WIŃSKA Tożsamość pedago Od ortodoksji ku Iwterogentczności. Warszawa ,997; B. ŚIJWF.RSKI Współczesne teorie i nurty wy-fonia. Kraków 1998.

/chowanie antyautorytarne -» peda Dgika antyautorytarna.

wychowanie autorskie - autorskie klasy, -* autorskie programy.

wychowanie do życia w rodzinie, zajęcia edukacyjne w zreformowanej szkole realizowane od IX 1999 na mocy zmienionej 16 XII 1998 ustawy o planowaniu rodziny, ronię płodu ludzkiego i warunkach do-zczalnośd przerwania ciąży, którego ści programowe mają na celu wspieranie chowawczej roli rodziny, promowanie in-ralnego ujęcia ludzkiej seksualności oraz lakowanie postaw prorodzinnych, pro-owotnych i prospołecznych. Zajęcia z tego resu są obligatoryjne dla szkół, ale nieo-iwiązkowe dla uczniów, zaś o ich udziale w nich zadecydują rodzice po wcześniejszym poznaniu się z programem; uczniowie pełnoletni sami decydują o udziale w tych zajęciach. Przedmiot ten w klasach V-V1 szkoły podstawowej jest realizowany na odrębnych zajęciach w ramach ścieżki edukacyjnej wychowanie do życia w społeczeństwie, natomiast w klasach 1-111 gimnazjum jako jeden z modułów edukacyjnych; we wszystkich typach szkól ponadgimnazjalnych przedmiot ten może być realizowany w ramach godzin do dyspozycji dyrektora; jest odnotowywany na świadectwie, ale nie kończy się wystawieniem oceny i nie wpływa na promocję do wyższej klasy.

wychowanie konserwatywne, typ wychowania odwołujący się do koncepcji: 1) tradycjonalizmu pedagogicznego, która opowiada się za ciągłością modelu wychowania oraz trwałością istniejących instytucji i praktyk edukacyjnych. 2) sceptycyzmu politycznego, który nawiązuje do utrwalonych praw i instytucji, jakie są dziedziczone po poprzednich pokoleniach (wychowawców cechuje zatem niechęć do utopii pedag.. tzn. systemowych propozycji całościowej transformacji wych.). 3) organicyzmu, czyli organicznej wizji relacji między jednostką a społeczeństwem, w świetle której człowiek nie może się rozwijać bez więzi społecznych, niezależnie od społ. instytucji i praktyk (-* konserwatyzm pedagogiczny).

Podstawowym celem wychowania jest wdrożenie młodego pokolenia do respektu dla rodziny, własności prywatnej, wszystkich autorytetów i państwa mieszczańskiego. W procesie wychowania i kształcenia obowiązuje surowe formowanie osobowości dzieci, preferuje się rywalizację, konkurencyjność, zdolność do pokonywania innych w imię obrony własnych wartości. Wychowanie tradycyjne cechuje nostalgia za utraconym czy odchodzącym światem i jego kulturą, za jasnością znaczeń, komunikatywnością języka, możliwością planowania i realizacji tzw. .porządnego życia". Przywiązuje się też duże znaczenie do wzorów wych. z przeszłości, podkreśla rolę tradycji i odwołuje się do uznanych osiągnięć kultury, stabilności, ładu i poczucia bezpieczeństwa. Państwo ma sprawować kontrolę nad „prawomyślnością” obywateli poprzez stanie chociażby na straży tradycyjnego programu kształcenia. Silnie akcentuje się rolę wychowania (pro)religijnego i patriotycznego. którego ostoją jest rodzina. Wysoko też sytuuje się edukację jako czynnik zapewniający dobrobyt jednostki, postęp gospodarczy oraz ochronę moralnych wartości życia. Bez troski o wychowanie młodego pokolenia nie da się zapewnić ..zdrowego” i demokratycznego społeczeństwa. Edukacja jest jednym z najważniejszych sposobów przygotowania młodego człowieka do wejścia w świat zróżnicowanych form kultury społeczeństwa, w którym żyje. Odpowiedzialność za jej poziom ponoszą w zasadzie rodzice, którzy jednak część uprawnień i odpowiedzialności w tym zakresie przenoszą na szkołę, godząc się zarazem na stosowane przez nauczycieli