Machiavelli

Żył w latach 1469-1527. Wielu historyków filozofii prawa uważa, że od niego rozpoczyna się
okres nowożytny w dziejach filozofii prawa.
Myśliciel ten postąpił inaczej niż Platon czy Arystoteles. Mianowicie, zamiast rysować idealny
kształt rzeczywistości - analizował tę, która jest urzeczywistniona. Jego dzieła przenika idea nieznana
poprzednim wiekom, a mianowicie patriotyzm. W odniesieniu do Włoch wyrażał postulat
zjednoczenia tego kraju. Dzieło "Książę" zawiera wskazania dla władcy. W przeciwieństwie do
moralizatorskich traktatów średniowiecza, stoi na gruncie celowości i doradza księciu użycie
wszelkich środków skutecznych.
Machiavelli uważa, że czyny uznawane za moralne doprowadziłyby księcia do zguby,
natomiast mogą sprzyjać jego zamierzeniom poczynania oceniane jako niemoralne. Tak więc
rządzący państwem powinien brać pod uwagę przede wszystkim stan faktyczny a nie wyobrażenia i
możliwe oceny jego poczynań.
U podstaw poglądów Machiavellego zawiera się przekonanie, że ludzie są źli, niewdzięczni,
obłudni, tchórzliwi i chciwi. W związku z tym książę powinien być silny jak lew oraz chytry jak lis.
Wolno mu nie dotrzymywać przyrzeczeń. Ale powinien zachowywać wszelkie możliwe pozory,
ponieważ cnotliwość wywołuje szacunek poddanych.
Obraz natury człowieka prowadzi Machiavellego do wskazania, by rządzić strachem a nie
miłością. Książę powinien umieć zyskać sobie poddanych. Machiavelli przypomina, że ludzie mszczą
się za drobne obrazy. Jeśli więc trudno jest pozyskać sobie obywateli, to lepiej ich zabić. Trzymanie
przeciwników politycznych w więzieniu prowadzi do wzrostu w nich nienawiści i chęci odwetu. Lepiej
więc skazywać na śmierć niż na więzienie. Radykalne zwalczanie przeciwników politycznych
Machiavelli uzupełnia radą, aby obdarzać poddanych dobrodziejstwami. Ale czynić to trzeba
stopniowo. W ten sposób można zyskać przywiązanie obywateli. Przemoc i zdrada wskazana jest ty-
lko w stosunku do tych, którzy walczą o władzę.
Władca państwa powinien odznaczać się odwagą i niezależnością. A więc Machiavelli głosi
nowe idee różne od średniowiecznego kultu pokory i posłuszeństwa. Nowa jest też, wspomniana już,
idea patriotyczna. Z niej wypływa postulat stworzenia armii narodowej, przywiązanej do ojczyzny, a
więc całkowicie różnej od wojska najemnego, które gotowe jest zdradzić.
Machiavelli przywiązuje znaczenie do prawa, bowiem stwarza ono wzory do naśladowania i
zapewnia państwu trwałość. Stanowienie praw wymaga liczenia się z poczuciem prawa obywateli; nie
powinno naruszać głęboko zakorzenionej tradycji państwowej. Prawo ma doprowadzić do równowagi
sprzeczności w życiu państwowym. Środkiem przydatnym w rządzeniu, bowiem umacniającym
porządek prawny jest religia. Możliwe jest jego zdaniem bądź upaństwowienie religii, bądź stworzenie
państwa kościelnego.
Na ustrój państwa wpływa, zdaniem Machiavellego, gleba, klimat i wola rządzących.
Pozostaje więc tu pod wpływem Arystotelesa. Również, na wzór tego filozofa, dzieli ustroje
państwowe na formy właściwe i wynaturzone. Jego zdaniem, władca powinien dbać o interesy ogółu
obywateli. Każdy środek, który stosuje ma prowadzić do sukcesu utożsamianego nie z osobistymi
korzyściami władcy, lecz dobrem ogółu.
Machiavelli - inaczej niż Demokryt - rozdziela dziedzinę moralności i dziedzinę polityki.
Wynika to z odmiennych kryteriów ocen postępowania w obu tych dziedzinach. Mianowicie
moralność kwalifikuje poczynania jako dobre albo złe. Z punktu widzenia polityki zaś czyny ocenia
się w kategoriach skuteczności albo nieskuteczności.
Machiavelli, nie zaleca działań niemoralnych. Taka interpretacja prowadziłaby do
zniekształcenia jego poglądów. Jego zdaniem polityka pozostaje poza sferą ocen moralnych.
Powołując się na liczne przykłady z dziejów ludzkości, Machiavelli wykazuje, że nie osądza się w
kategoriach moralnych nigdy tych, którzy zwyciężyli. A więc ci, którzy skutecznie działali dla ogółu -
niezależnie od ocen moralnych ich poczynań - stają się bohaterami historii.