IMG61

chodnic bal tyjskich należące zapewne do kategorii nawodnych osad obronnych rzuca nowe, ciekawe światło na zjawiska kulturowe zachodzące w tym czasie na Pojezierzu Mazurskim. Jest to bowiem już drugi, obok badanej na początku XX w. osady w Babiętach, nad jeziorem Tejsowo ¹⁸, przypadek wystąpienia osiedla j. początków kultury zachod-niobałtyjskiej nawiązującego do wczesnożelaznych form osadnictwa obronnego. Można więc przypuszczać, że — mimo pojawienia się u schyłku I w. p.n.’e. pierwszych zespołów nowych zabytków zapowiadających późniejszy rozkwit kulturowy — wymogi bezpieczeństwa decydujące przy lokalizacji osad pozostały początkowo niezmienione. Prawdopodobnie dopiero w drugiej połowie I w. n.e., gdy w fazie B₂ doszło do wytworzenia się pełnego zestawu form tzw. „grupy węgorzewskiej’* i ujawnienia się zaczątków „grupy mrągowskiej”, osadnictwo kultury zachodniobałtyjskiej utraciło charakter obronny. W przypadku pobrzeży jeziora I Salęt zmiana ta polegała na porzuceniu otoczonej ■ głębinami „Ptasiej Wyspy” i przeniesieniu się osiedla do Wyszemborka, st. I, na łatwo dostępną rozległą wyspę oddzieloną od brzegów wąskimi płytkimi brodami (Ryc. 7). Przedstawiona hipoteza wymaga oczywiście sprawdzenia w toku dalszych badań.

Opisane wyżej zabytki stanowiły niemal cały materiał zabytkowy; oprócz nich wystąpiły tylko pojedyncze, luźne znaleziska. Jednym z nich była czworokątna osełka z piaskowca, z początku późnego okresu wpływów rzymskich ¹⁶. Być może podobnie należy datować szklany paciorek wielościenny ¹⁷.

Liczniejszą grupę znalezisk stanowiły ułamki naczyń różniące się rodzajem gliny i sposobem

2 E. Hollack: Die archSologische Erforschung Mas-uren in den Jahren 1899—1903, „Mitteillungen der Litterarischen Gesellschaft Masovia” T. 9, 1903, s. 207— —217; D. Bohnsack: Neue Bodenfunde, „Altpreussen” R. 3. 1938, z. 1, s. 29.

2 Por. J. O k u 1 i c z: Sprawozdanie z badań przeprowadzonych w 1959 r. na osadzie i w grodzisku w Osinkach, paw. Suwałki, „Wiadomości Archeologiczne” T. 29, 1963, s. 197—198, ryc. lic; J. Ok u licz: Pradzieje-., s. 457—461.

¹⁷ T. Stawiarska: Paciorki szklane z okresu wpływów rzymskich występujące w kulturze zachodniobałtyjskiej, „Archeologia Polski” T. XIX, 1974, z. 1, B 205—208.

wykonania od fragmentów zaliczonych do wyżej opisanych grup ceramiki. Większość z nich to bardzo drobne fragmenty toczonej ceramiki średniowiecznej występujące w stropie warstwy kulturowej. Znaleziono tu także fragmenty wylewów dwóch dużych naczyń z gliny z grubą domieszką. Jedno z nich było zdobione umieszczoną pod wylewem listwą plastyczną pokrytą dołkami palcowymi (Tabl. Ula). Podobne okazy znaleziono na osadach z okresu tzw. „grupy olsztyńskiej” tj. z VI —VII w. n.e.^,8. Znaleziska te świadczą o zajmowaniu wyspy w tym czasie przez ludność grupy olsztyńskiej, nikła ilość znalezisk sugeruje jednak, że nie było to osadnictwo stałe, lecz raczej sezonowe użytkowanie (wypas?) przez mieszkańców osad z Wyszemborka, st. I i IVb.

UWAGI KOŃCOWE

Sondażowy charakter wykopalisk przeprowadzonych na „Ptasiej Wyspie” w 1978 r. nie pozwala na wyciągnięcie daleko idących wniosków — wyniki badań służyć mogą raczej jako wskazówki użyteczne do zaplanowania następnego etapu prac badawczych. Poczynione obserwacje pozwalają przypuszczać, że przede wszystkim stanowisko to może dostarczyć niezwykle cennych materiałów dotyczących osadnictwa z wczesnej epoki żelaza i z początków okresu wpływów rzymskich. Niewielkie wymiary wyspy rokują nadzieje na wyeksplorowanie jej w ciągu kilku sezonów, co dałoby po raz pierwszy obraz nawodnego osiedla kultury zachodniobałtyjskiej, przebadanego przyjętymi dziś metodami. Niezwykle istotne byłoby także ustalenie charakteru i rozmiaru luki osadniczej, dzielącej osadę wczesnożelazną od osiedla z przełomu er; wyjaśnienie ich wzajemnego stosunku mogłoby umożliwić odtworzenie ciągu przemian, których archeologicznie uchwytnym śladem było zastąpienie kultury kurhanów zachodniobał-tyjskich przez rozwijającą się następnie w okresie rzymskim kulturę zachódniobałtyjską. W badaniach tych, podobnie jak przy wszystkich pracach poświęconych osadom, niezbędne byłoby szerokie wykorzystanie wyników pomocniczych analiz przyrodniczych.

¹¹ J. Ok ul icz: Pradzieje..., s. 476—491.

Mgr. Aleksander Bursche, mgr. Wojciech Nowakowski Instytut Archeotogii U.W. ul. Widok 10 00-023 Warszawa

K P AT KO E COflEPWAHHR

Aab I (Jiaaw KynbTypw 3ar(3/iHO-6anTnRcKnx KypraHOB, w\ raab-uiTarrcKoro fl, nepnoAa (repu 500—400 no h.3.). B ormcMBaeMnR 4ia3e Hcnoju>30BatiHx ctobhkh »necb HaxcAnnce»> trcceneime upmia/utewamee k KaicropnH c6opc.hhmx saceneHMft, pacno.io/KCH-Hbix na HatypanbHbix. hjb| nocyccT uchhmx ccrpcB3x u boibmurh-HOCTbBX, OKpyxeiiHbix bca< K hhh (SonoraMH. Tamę ctwcma HBnaioTCH tmhhhiiłimk a na bc crc sn< Maaypcictt rpyTmw yroti

KyAbTypbl. B 3TOM rBSpHCAC R03HHKAO ĆCAbUIHHCTBO C&ŁCKTCB, cnyxcamnx bcpcbtho xax bmw juih 3anaccB, a n<n*e wenonb-3yeMbix aab BudpecuBaHHH otxcaob (m. pp. Kccreft xchbothmx, cpcAH kotopwx npccOnapanH ccraHira tteponw). Bmcctc c Kepa-mhkcK KynbTypw 3anaAHc.6anTHlfc.Knx KyprancB BwtTymuiH bpameHTw noKpwtbie t. Ha3. «mrpHxoBKoto> (Ta6n. la, i; Ile; lllc). 3 th o6nc Mkh, bmcctc c ApyrHMH HacraMH cccyAOB, bbabiotcb CBHACTenbCTBoM CBB3eR c6cyxAaeMctt KynbTypw c ueHTpaMH MMAorpapcKctt KynbTypw na Anenpe h iUTpHX0BaHHC R KepaMHKH ckojio V—IV b, ffo h.3. CnenyiomaH rpynna KepaMHKH <Ta6n. Im, llle) cBinaHa c caMWM pawnHM nepnrncM pa3BHTna 3anaanc-SanniRcKcR KynbTypw, T.e. 4»a3 A«—B, (ok, 20 r. ao h.3,—70/80 r. H.3.) H npOHCX0AHT H3 HCMHCTHX O&beKTOB, HTO BHyuiacT KpaTKO-ppeMeHHoe h Mano hutchcmbuc e ncncm>30BaHHe ctohhkh. TeM He MCHee oAHaKo, Kpcwe nocencHHH b m. Ba6eHTa, oto BTopoił cnynaR OTKpbiTHH cenCHHB H3 iiaMana 3araAHc6anTMRcKoR KynbTypw, CBB3aHHOrO C paHHUKCnCOHWMK (|)CpM3MH c6t.pCHHCro 3ZCeneHHB, o noKanH3auHH KOTopdro peiuajui Tpe6oBaHHn OesonacHccra. BepoHTHo Tojibico bo BiopoR nonoBHHe I b. h.3. oaceneHHe 3atraAno-6anTHRcKoR KynbTypw nninnnccb cOopoHHcro xapairrepa.

Tonuco CAHHHHHWC HaXOflKH npOHCXCAHnH H3 IX OflHepHMCKOrO nepnoAa (Ta6n. Mc), hcmhoTo 6onee muc roiHCACiwyio rpyimy naxoAox cocraBmuiH oOaomkh cccynoa (Ta6n. Ula), npHHaA-ne*auyie k Tax nas. «onburrbiHCKofl rpynr;c» B3 VI—VII b. h.3. h Tamce o&ToniBaHHue 4>parMCHTw npoHcxofamHe H3 nepHona

CpCAHCBeKOBbB, BepoaTHO CBSnaHHbie c CCOOHHWM HCnonKłOBa-

hhcm ocrpoBa (Bwnac?) nacencHiieM coccahhx nccenemiR Phc. 7b, c).

fjpceneime pacnonoKCiio na ccTpooe noBepxitccrbio b 1 ra, B03hccchihm ok. 8 m. iiaA rnaAbio BiraAHHHoro o3«spa CanciiT (Pac. 1, 7a). B 1978 r. 30UAaxcłibiMH l.ccjieAOBaiiMBMH o6«ato T*ppnTopH>o 110 m², ncMemaa pacac-n na KynbMHnaitHH ccrpoBa | pon na cKnoiie 3aitaAHcro 6epera (Phc. 2). FIoa caocm ryatio, noKaBaiomcm bcio noBcpxnccTb ccrpona, b sacrax iic pa^py-

UlCHIlblX COBpeMCillU ft ACBTC/lbll< CTI.K), ttOKan HIITCHCHBHO MSpilbłft

cnoR SHaHMTenbiiott moiuhccth (no 0,8 m.) co cneAaMH conoKcmia, HMetomsft HeBCTpe‘iaeMbie ltrcbuucHHe cjjparMenTaMH acpaMHKH (TW>n. I* lla, d, f, Ula, c, d), h rannce iworo koctcR 5khbothi>ix, KycKH rnHHc6HTHc.ro ncna u coK/K&tiHbie onuertbi n KepMHCBhic Hcinyw. iflpoHcxoA«T H3 nero Tamce o6aomkh AByx xaMemibix mnopKOB (Ta6n. Id), ^parMeHT ocfimca h ctck/uuihmR mhoto-CTemibitt 6yc (Ta6n. Ic). OAHOpoAiian Kpacaa h koiichctchumb oflusiABaeMoro cno* cAcnann hcbo3mo>khi>im BbiflenHTb b iicm cjtocb iMMeubiue.

^Hjmapyxceiio Tamce 17 o&beKTOB (puc. 2b). 3to 6hjih smm ^b ochobhom a imane oBanbiiott <j)ópMbi, npnMoyrojibHoro paape^a (Phc. S); pa3JiH4iiott Benusmibi h same Bccro c hhtchchbho sSpiibiM BHno/uicimcM. K caMbiM HHTepecHbiM npHHaAJiOKHT c&bCKT 4,

| iojkkoR HacrH KOToporo o6HapyweHO 2 cocyna, o6pamcmibre BBepx ahom (Phc. 4). Oahh h3 hhx 6mji sacrwsHO pa3pymeH (t&6ji. II Ij), BHyTpH BToporo, cosepmeHHo coxpaneHHoro (Ta6n.

. @p), natfACHO cocyA, c6paiuemibiń ahom b npoTHBononoKiiyio cfropony, KOTopbift 6bin MHHMjmopoft BToporo cocyAa (Ta6n. lllh). ś:' Hc6ojibiune pa3Mcpbi HCcneAOBaHHott tcpphtophh h cMcmaime MaTepHana ho3bojihjih eAHHCTBeHiio Ha KyjiŁTypHoe h xponono-ra^ecKoe ;bnpeAejienHe noosepeAHbix rpyim iuimiithukob h TaioKc Ha ©TAHOBneuHe hx cbh3h c nocncAyioiAHMH $a3aMH Hcnojib3o-> BaiiHH ctohhkh. CaMafl CTapan jpynna oxBaTbiBaer BbicTynaiomne bo uTOPhhhbix 3anexcax ^parMeuTU cocyAOB (Ta6n. le; lla, d) raęaMeHHbix TonopoB (Ta6n. Id), cocTaBniooiAHx HanfSonee Bepoirr-HO OCTBTKH CTOHHKH KyjIbTypbl mHypOBOft KepaMHKH. XpOHOJIO-FHHeciffl ćJieAyioiuyio, HanSonce MHoroHHCjieHuyio rpyimy naMKT-hhkob cocTaBjmnn cocyAbi (Ta6n. Ig, h, k, s; Illd,), xapaKTCpHbie

SUMMARY

i The settlement dealt with In thŁs article lies on '■the island of „Ptasia Wyspa” situated about 8 m labove the sheet of the tunnel-valley lakę of Sa-I lęt and covering .an area of 1 hectare (figs. 1,' ; 7a). In 1978, test-diggings were 'madę there on an area ! of 110 sq. m; the excavated area covered the culinina-tion of the island and a trench was cut on its western slope (fig. 2). Under the layer of quano covering the whole surface of the island, an intensively black layer was found in those parts which had not been disturbed previously. This black layer was considerably thick (to the thicknes of 0,8 m), and contained some burnt l^emnants, numerous pottery fragments (pis. I. II, a,d,f, .III a,b,c), many anirńal bones, lumps of moulded clay, as well as burnt flakes and chips. Fragments of two fstone axeS/ (pl. Id), a part of a whetstone and a polyhedral glass bead (pl. I c) were also found therein. The solid colour and the uniform consistency of this (3ayer madę the distinction of any smaller layers within in —gjtopossible.

BSeventeen pits were discovered there (fig. .2 B). tThey varied in size and were usually oval in outline tiand irectangular in section (fig. 5). The fili of most oifr them was intensively black. Pit no. 4 is one of ;the most interesting pits as two vessels turned bottom > upwards were found in its Southern part (fig. 4). One jof t^ese . vessels was partly damaged (pl. III j), the lóther, which was completely preśerved (pl. III i ), -contained its .miniaturę turned mouth upwards (pl. III h)t. As the examined area was rather smali and the _:jłiaterial was mixed up, we could determine exclusively the particular groups of objccls as to their cultural and chronological appurtenance ąs well as their connec-tions with the successive phases of the use of this site. The oldest group consists of displaced pottery (pis. I o, II a,d) and stone axes (pl. I d) being, most probably, the remains of an encampment of the Corded Pottery culture. The next most numerous group consists of the pots (pis. I g.h,k,s, III d,f) which were characteristic of the first phase of the West Baltic Barrow culture of the Hallstatt D period (500—400 B.C.). In this phase of the use of this site, a settlement must have existed there. It was one of those fortified settlements which were situated on natural or artificial islands or uplands, surrounded by water and swamps. Those settlement were’ typical of the Fast Mazurian group of this culture. Most of the pits which may have been storage->pits were dug in this period. At a Iater stage they were used as scraD-pits, (the evidęneę of ammal bones, among which those of cows preponderated). Pottery fragments ornamented with the so-called ,,stroki ng (pis. I a,j, II e, III c) appeared together with the pottery to the West Baltic Barrow cultnre. Tnese sherds with other pottery fragments can serve as a proof of the 5th-4th cent. connections of the culture in question with the centres or the Miłograd and „Strichkeramik” cultures situated on the Dnieper riyer. The next pottery group (pis. I m, III e) connected with the earliest period of the West Baltic culture Le. with phases Aj—Bi (about the year 20 B.C. to the years 70—80 A.D.). was found in a few pits which suggests that in that period the site may have been in use for a short

223