IMG61 (3)

Dążąc do zidentyfikowania owej „metahistorycznci _p stawy”, projekt Metahistoiy znacznie wykraczał poz_a fjjt rakterystykę „historycznego pisania”, którą w tym samym I czasie proponowali historycy francuscy - a co w konstM. 1 cji Haydena White’a oznaczało przede wszystkim fabuła, ryzację. Tymczasem od samego początku jego zamiar krył w sobie pewną dwuznaczność. Jak bowiem rozumieć „gł*. bokie, strukturalne formy wyobraźni historycznej” (Mela. /listery, 31)? Samo użycie terminu „struktura głęboka” każe nam oczywiście myśleć o prefiguracjach dyskursu historycz-nego według modelu ściśle lingwistycznego i strukturali-stycznego, a więc uznać, że kierują one automatycznie i bezosobowo historiograficznymi preferencjami. Hayden | Whitc zachęcał do takiej interpretacji, posługując się bliskimi lingwistyce strukturalnej opozycjami między powierzchnią a głębią, eksplicytnym a implicytnym, językiem a myślą. Swoje własne postępowanie definiuje on za pomocą takich właśnie kategorii: „Najpierw starałem się ziden- i tyfikować jawne - epistemologiczne, estetyczne i moralne | - wymiary dzieła historiograficznego, aby następnie prze- I niknąć do poziomu głębszego, gdzie owe operacje teoretyczne znajdują swoje ukryte, przedkrytyczne uzasadnienie” (Melahutory, XI). To właśnie z ich pomocą White wskazuje na zniewalającą siłę języka, określając tym samym „sedno” swego wywodu: „W każdym obszarze badań, nie zredukowanym (bądź nie podniesionym) jeszcze do rangi prawdziwej nauki myśl pozostaje więźniem językowej formy, przy pomocy której stara się uchwycić zarys przedmiotów znajdujących się w polu jej percepcji” (Metahisloiy, XI). Przedkrytyczne i prekognitywne matryce tropołogiczne dyskursów historycznych można w ten sposób interpretować jako narzucone, zapoznane struktury kierujące „wyborami" historyków poza zasięgiem ich woli i świadomości.

Tak właśnie najczęściej rozumiano dzieło Haydena Whv-ie’a, uznawane przez wielu za najważniejsze spośród tych,

aiaWnur¹

litorię „zwrotowi lingwistycznemu”. Gabrielle Br!JSia z pierwszych zauważa: „Nikt nie był bar-K-dykalny w formułowaniu implikacji post-Saussu-H klej lingwistyki dla praktyki historycznej niż Hayden Ka.jnĄjak David Harlan, cenią go za jego wyostrzo-Kwrażliwość na sposoby, przy pomocy których język ustania i jednocześnie rozmywa podmiot”⁹.

I p₀wróćmyjednak do przedmowy otwierającej Metahisto-I- Stosowane tu słownictwo nie należy wyłącznie dostruk-fclipu, czy to lingwistycznego, czy innego („struktura głęboka”, „podstruktura”, „poziom głęboki”). White wprowadza także słowa, które pochodzą z całkiem innej tradycji:cztery razy użyte jest określenie „świadomość historyczna”, trzy razy „wybór” Jub „wybierać”. Historycy zdają się zatem decydować dowolnie, świadomie (czasem, wedle lainiej stanowczej formuły, „bardziej lub mniej świadomie”, MMtlah istoty, XI) o swych preferencjach dla tego lub innego Ihistoriograficznego stylu rozpoznanego przez Haydena I White’^a. Prefiguracje tropologiczne stanowią zatem zespól I możliwych form, pomiędzy którymi historyk może wybierać w zależności od swych przekonań moralnych lub ideologicznych. Hayden White sam ujawnia oczywistość woi-I nego wyboru: „Nie sposób nie zauważyć, że książka ta sama jest przykładem trybu Ironicznego. Jednak Ironia, na któ-f rej się opiera, jest świadoma, i przez to reprezentuje ona zwrot świadomości ironicznej przeciwko samej Ironii” (Me-tahisłoty, XII).

Ukryta sprzeczność między tymi dwoma perspektywami nie umknęła uwadze komentatorów, w szczególności zas tych, którzy sytuują się pośród najbardziej żarliwych obrońców

1

Pnhrirlle M Spicffcłi -Hwtorji Hisioricism. and ihc Sodal Logic of ihc Tbxt inL Middlc Agcs”.    v»Ł 6S.J¹nu-

ary 1990,«.    •    j_n,_e||ectual Hi¹tory and ihc Return oTLiteraturę'.-imn-