DSCF0020

322

Dążąc do zidentyfikowania owej „metahistorycznej p_Q(| stawy”, projekt Metahisłoiy znacznie wykraczał poza ch_a rakterystykę „historycznego pisania”, którą w tym samy* czasie proponowali historycy francuscy — a co w konstruuj cji Haydena White’a oznaczało przecie wszystkim fabularyzację. Tymczasem od samego początku jego zamiar kryj w sobie pewną dwuznaczność. Jak bowiem rozumieć „g^j bokie, strukturalne formy wyobraźni historycznej” (MetaĄ kisłory, 31)? Samo użycie terminu „struktura głęboka” każe nam oczywiście myśleć o prefiguracjach dyskursu historyki nego według modelu ściśle lingwistycznego i struktura!], stycznego, a więc uznać, że kierują one automatyczrrifS i bezosobowo historiograficznymi preferencjami. Hayded White zachęcał do takiej interpretacji, posługując się skimi lingwistyce strukturalnej opozycjami między pdl wierzchnią a głębią, eksplicytnym a implicytnym,językiem| a myślą. Swoje własne postępowanie definiuje on za pomdj cą takich właśnie kategorii: „Najpierw starałem się ziden- j tyfikowaćjawne-epistemologiczne, estetyczne i moralnej -wymiary dzieła historiograficznego, aby następnie prze- j niknąć do poziomu głębszego, gdzie owe operacje teoretycz-; ne znajdują swoje ukryte, przedkrytyczne uzasadnienie!’ (Metahistory, XI). To właśnie z ich pomocą White wskazuję j na zniewalającą siłę języka, określając tym samym „sed-:l no” swego wywodu: „W każdym obszarze badań, nie zredu- j kowanym (bądź nie podniesionym) jeszcze do rangi praw^ dziwej nauki myśl pozostaje więźniem językowej formy, przy pomocy której stara się uchwycić zarys przedmiotów znajdujących się w polu jej percepcji” (Metahistory, XI). Przed* i krytyczne i prekognitywne matryce tropologiczne dyskursów historycznych można w ten sposób interpretować jako; narzucone, zapoznane struktury kierujące „wyborami” historyków poza zasięgiem ich woli i świadomości.

Tak właśnie najczęściej rozumiano dzieło Haydena Whi-te’a, uznawane przez wielu za najważniejsze spośród tych,

które poddały historię „zwrotowi lingwistycznemu”. Gabrielle Spiegel jako jedna z pierwszych zauważa: „Nikt nie był bardziej radykalny w formułowaniu implikacji post-Saussu-re’owskiej lingwistyki dla praktyki historycznej niż Hayden White”¹; inni, jak David Harlan, cenią go za,jego wyostrzoną wrażliwość na sposoby, przy pomocy których język ustanawia i jednocześnie rozmywa podmiot”² .

Powróćmy jednak do przedmowy otwierającej Metahistory. Stosowane tu słownictwo nie należy wyłącznie do struk-turalizmu, czy to lingwistycznego, czy innego („struktura głęboka”, „podstruktura”, „poziom głęboki”). White wprowadza także słowa, które pochodzą z całkiem innej tradycji: cztery razy użyte jest określenie „świadomość historyczna”, trzy razy „wybór” lub „wybierać”. Historycy zdają się zatem decydować dowolnie, świadomie (czasem, wedle mniej stanowczej formuły, „bardziej lub mniej świadomie”, Metahistory, XI) o swych preferencjach dla tego lub innego historiograficznego stylu rozpoznanego przez Haydena White’a. Prefiguracje tropologiczne stanowią zatem zespół możliwych form, pomiędzy którymi historyk może wybierać w zależności od swych przekonań moralnych lub ideologicznych. Hayden White sam ujawnia oczywistość wolnego wyboru: „Nie sposób nie zauważyć, że książka ta sama jest przykładem trybu Ironicznego. Jednak Ironia, na której się opiera, jest świadoma, i przez to reprezentuje ona zwrot świadomości ironicznej przeciwko samej Ironii” (Metahistory, XII).

Ukryta sprzeczność między tymi dwoma perspektywami nie umknęła uwadze komentatorów, w szczególności zaś tych, którzy sytuują się pośród najbardziej żarliwych obrońców

1

Gabrielle M. Spiegel, „History, Historicism, and the Social Logic of the Text in the Middle Ages”. Specu lum. A Journal ofMedieial History, vol. 65, January 1990, s. 64.

2

David Harlan, „Intellectual History and the Return of Literaturę ”..4m«ri-^Ce>n HistońcalReview, vol. 94,June 1989, s. 593.