IMG$61 (4)

ny do ich obwiniania i oskarżania. Chętniej wykazuje gotowość współpracy i niesienia im pomocy, celem osłabienia lub wyeliminowania przyczyn wywołujących zaburzenia w zachowaniu.

Inny nieodparty wniosek, jaki nasuwa wielorakość i złożoność uwarunkowań trudności wychowawczych, wskazuje, iż najbardziej skutecznym sposobem ich przezwyciężania byłoby z pewnością usuwanie przyczyn. Jeżeli więc przyczyną tych zaburzeń jest zły stan zdrowia, należałoby poddać ucznia intensywnemu leczeniu. W przypadku natomiast niekorzystnej jego pozycji w zespole klasowym, warto zadbać o większą jego popularność wśród kolegów (koleżanek) klasowych. Niski zaś poziom osiągnięć szkolnych, będący — jak wiemy — częstym źródłem nieprzystosowania społecznego uczniów, należałoby uczynić przedmiotem szczególnych zainteresowań nauczycieli i rodziców, aby umożliwić szybko poprawę wyników w nauce. Takie postępowanie okazuje się z reguły skuteczne tylko wtedy, gdy stopień zaburzeń zachowania uczniów jest jeszcze niewielki.

W sytuacji poważnego zaawansowania nieprzystosowania społecznego samo tylko wyeliminowanie jego przyczyn, nie wystarczy do skutecznego przezwyciężenia trudności wychowawczych. Zachowania nieprzystosowawcze nie mają bowiem wyłącznie charakteru postępowania reaktywnego, tj. nie pojawiają się tylko na zasadzie: bodziec (przyczyna) — reakcja (zachowanie). Odpowiednio utrwalone, w wyniku różnorodnych i złożonych uwarunkowań, nabierają cech przyzwyczajeń i nawyków. Dlatego też trudności wychowawcze są na ogół niełatwe do przezwyciężenia i nierzadko sprawiają większe kłopoty w ich usuwaniu, niż przeciwstawianie się przyczynoip, jakie je powodują. Dzieje się tak często w sytuacji nieprzystosowania społecznego, spowodowanego zaburzeniami somatycznymi lub słabymi postępami w nauce. Tak np. chłopiec, który z powodu choroby nie nadąża za wymaganiami szkolnymi i otrzymuje oceny niedostateczne, zaczyna z czasem szukać uznania kolegów (koleżanek) poprzez zachowania nieprzystosowawcze, urastające z czasem do olbrzymiego problemu wychowawczego. Fakt ten jeszcze bardziej skłania nauczycieli do dyskwalifikowania ucznia w oczach własnych i klasy (np. częste uwagi, oceny niedostateczne itp). To z kolei deprymuje ucznia i skłania do wagarów, a nawet ucieczek z domu. Przede wszystkim zaś uprzedza go do nauczycieli i szkoły w ogóle. W ten sposób powstaje „błędne koło”, tj. Im wyższe stawid się mu wymagania lub też większą przejawia się •o niego troskę, tym trudniejszy staje się on dla otoczenia. Nawet wtedy, gdy pomoże mu się wyrównać zaległości w nauce, jego zachowanie nie przestaje być problemem dla nauczycieli, ponieważ wiele z dotychczasowych zachowań nieprzystosowawczych nabrało' znamion trwałych przyzwyczajeń; stało się niejako jego „drugą naturą”. Można zatem powiedzieć, iż powrót ucznia społecznie nieprzystosowanego do zdrowia (jeśli rzeczywiście choroba była źródłem popełnianych przez niego trudności) lub wyraźna poprawa jego osiągnięć szkolnych nie eliminują bynajmniej, w sposób automatyczny, związanych z nim kłopotów natury wychowawczej. Wymagają one specjalnego podejścia zk pomocą różnych metod i form oddziaływań pedagogicznych.

Usuwanie przyczyn trudności wychowawczych jest — oczywiście — zabiegiem godnym polecenia. Należy jednak liczyć się z faktem, iż nie zawsze uznana przez nas przyczyna jest przyczyną wiodącą lub jedyną. Najczęściej źródłem napotykanych trudności są — jak wspomniano — różne syndromy przyczyn i to nie tylko w obrębie poszczególnych ich grup, lecz także w ramach wszystkich możliwych czynników (przyczyn) warunkujących nieprzystosowanie społeczne, Okazuje się, iż uczeń nie poddaje się jednej lub dwom przyczynom wywołującym trudności. wychowawcze. Załamuje się najczęściej w wyniku kumulacji kilku przyczyn, powodujących eskalację negatywnych przejawów zachowania, zwłaszcza po stracie osoby, która stanowiła lub mogła stanowić dla niego moralne wsparcie.