Obrazek18

IMwimlr/ttidc zdtuy.cń Hlrdrtowyi li I ind/nm / nimi pi•’^r/ jednojdk•, j\nali,*u)v' ||ę y pi-rspę^tywy zjawlskl|mn» .uw o i li;iial;i'-i/i liirTtogidznym

(SclyC I iM.l |i-,\r||iil(»j'_li./uviii (I .i/,II Ir., luli- iiliin I J • ¹ iY)Ć W'A'0'j

jcs/i/c spory hii U; nwT lego, czy nItck psychologiczny nftleźy detiniowttć w kategoriach cech bodźca, czy raczej jako reakcję wewnętrzną, psychiczny człowieka, to Aktualnie dominuje w literaturze transakcyjny model stresuj^.& La/arusa> W modelu tym podkreśla się, że wielkość nrźcży wruiego stresu Jest swoistym *¹¹1 ■ w iiu i=u U im I c tTT. rei iicj i nui v»! ^ y < / ynuil. aj i1 i yęwnęliynynii a wlaśctwosciantl człowieka. Im więks/u nierównowaga miedzy wymaganIaw t zwIąy.a oy mi z cha* nikłe rem stresom ii możliwościami leli ftppłp|enin przez jednopUkŁJym JjjBjgy* cyaiiy stres i tnwnr/y^y^ęy mu emocje negatywne wom być większe, a pgjąwie* mc sic df/HtlapiacyJnych, patologicznych strategii liardzicjjirawdopodobnę, Znamienita grupa polskich badaczy stresu (także tego traumatycznego) I radzenia sobie z nim, w tym: J. Sl rolni i (1906; 2004), M. Us-Turlejska (1908; 2002), Jl. Sęk (200la; 2007), I. lleszen (1996; lleszen, Sęk 2007) czy U, Dudek(2003), rozwija tę koncepcję, prowadząc bardzo inh rcsującc badania empiryczne w różnych jej obszarach.

Już od czasów starożytnych w literalni ze pięknej i kronikach historycznych, zwłaszcza tych, które przedstawiały skutki wojny, nie tylko dla żołnierzy, lecz także ludności cywilnej, znaleźć można opisy patologicznych reakcji na wyda-rżenia stresowe czy traumatyczne. Opisy takich reakcji pojawiały się również w kartach choroby osób, które przeżyły wielkie kataklizmy, wypadki drogowe i kolejowe czy akty terroru (por, Solomon, Mikulincer, Plum 1988; JJs-Turlejska 2002).

11,5.1. Ostra reakcja na stres I zespół stresu pourazowego

Ogromną rolę w wyodrębnieniu istotnych klinicznie symptomów ostrej, a później przewlekłej reakcji na stres odegrały powtarzające się doniesienia i opisy kliniczne lekarzy wojskowych z jednej strony oraz naciski społeczne weteranów wojennych i ich rodzin z drugiej. Rozmiar i zasięg zdrowotnych i społecznych konsekwencji drugiej wojny światowej, a później działań wojennych prowadzonych w Wietnamie i na Bliskim Wschodzie zmusiły wręcz odpowiednie komisje Światowej Organizacji Zdrowia i Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego do bliższego rozpoznania problemów zgłaszanych przez ofiary tych działań. Choć komisji*. i pracujący w nich lekarze dość szybko uznali jednostkę kliniczną, której przypisywano status zaburzeń przemijających, czyli zespól ostrego stresu (np. szok artyleryjski czy reakcje stresu frontowego u żołnierzy), to trudno im było przyjąć, że u ludzi dotąd zdrowych zadziałanie jedynie czyn -ńika zewnętrznego (a me wewnętrznego) może powodować trwałe reakcje patologiczne na płaszczyźnie emocjonalnej, mentalnej i .somatycznej. Z tego praw-dopodobmc powodu przez wiele lat w kolejnych kIasyfikacjacłfTCD i DSM nie było takiego zaburzenia psychicznego, określającego stan pacjenta diagnozowanego dotąd jako cierpiący z powodu ostrego stresu, u którego pomimo podjętego

leczenia nie mijały objawy niepokoju, be/inności,    czojoośo) i trud

ności / koncentracja uwagi (Btyftfii, Hwwy 200i),

(1980), później w jC|TlQ( j 992/ i Wij wydzielono, e/y ostrej reakcji §ligso.v^gj_? zespól Jlicau jJUiMMtM&iłP- i howofci-po kai/istfo/ggli(tylko w /CD-JO),

W związku z doświadczeniem pr/ez osobę    żadnych

zabu rzcfi~p s ycld c znyct) wyfątluiwęgo    ew li/yt/n^oJ‘‘ j»sy c    fjugg

pojawić sięunTej przetnijfljąęg w fjf|u S}/ju lob duj/ał/wr,zę/py_v zwatic otórgfMkcTą na (U'S) \l). 2000. s.. 128), Ten    Utpr/^

żyę k prze/ osobę lipą ty bezpi,^gfotwą fizycznego wliitfftpjlub (członków rodziny, przyjaciół, a nawet osoby nieznanej), tog pr/yfcfod w cjitpi Ust roty żywipłov/ęj_f yyujny, wypadku, napadu czy gwsłtoTafi** pr/tfyełe zaarożenifl lub utraty pozycji spoleeznejbidź ^oleczocj gruj/y pi^yklild    piraia mi/gnia ĆZy Simcrć knkn w kr fakim tźillfe. -

Objawy ostrej reakcji na stres są bardzo zróźutcnwane pod względem ich rodzaju, nasilenia i czasu (rwania, ponieważ ich rozwój zależy njf tylko od doświadczonego stręsu. lecz także od iiui / widudluycjf //taści w<ojk:i osoby w ndttr -mu sobje z nim. W inomcncię prz^źywa/pa stresu, na przykład zburzenia doń® przez huragan, osoba ma zawężoną świadomość I uwagę, znajduje się w fttwff ..oszołomień ia^f yjittpZŁ^srepąią^gó zziFu rzctiiau i v/kuTąejt j nre-możu/ścią zrozumienia całej sytua,¹¹, Potem poławia się albo utrata koiifeta / ot^/ają <•:; rzeczywistością (np w postaci zaburzeń dysotjacyjnych), *dbo pobudzenie i nadmicrna^^y^jjiiińijiŁ wjjosT^Tg^jrucid^j M> fugi) Objawom tym riowarzyszyczęsttj panlczny lęk z różnymi objawami pocho«jzą<;yuń / fxjhu4/^ liia układu auto nom iczneao.taT i nTrjak: kolatanifc ięrca, przys(j/e^z/me i^ino czy drżenie cajego ciała. Oprócz lnl) zamiairi lęku nmże j)ojawjać ińuJlna ztoś^/pz-pacz ezy depresja.

Podstawą dla rozpoznania ostrej reakcji na stres jest atwierdzenię bezpośred-niegoTwyraźnego związku miedzy wydarzeniem sireaowyma pojawicnian ^ SyińptomówJJt^az kliniczny zaBurżetha jest c/ęsi^> niteszany H^idzó mntnay. |05Jawy znikają po kilku godzinach lub dniach, po czym może WfrfttapM c/ęścio-walu!) całkowita niepamięć epjzoUU ntTJ-lU7ibidem)-

Za hu rżenia    pmi razowego, jak podkreśla się w klasyfikacji ICD-10

(ibidem, s, 129), rozp^ąje się, gdy u osoby powiję gg^i^8|| p| Bp dłużona reakcja na wydarzenia stresowe lub katastroficzne o wyjątkowo zagia-Iżalącym lyS fiajim^ycznym charakter^- CIjoć ohia/JtiifiMYHY bardzp zióźnicowany, to musi występować powiarzflpp* ^ _ffpfyiyway^,|y | nowo** zdarzenią traiimaiyęziic^o. Początek zaburzema wysl po wydąi zentii albo po okrę^ii- utlenia i może trwać od |fl

¹⁵ Pojęcie ,J£*i)ól stresu pours/owego** jfljlf z określeniem „zespołu stresu poO»um*iyc#ief0“ Czytelnik u*jfc ratur/e, zwłaszcza medycznej, omswiaj^pej fc zfljpifofoiM t\ zwyczaj tęgo pierwszego określenia, oalofwiast W odnoszą się do OSM-IV, drugiego lertmuu.