Pozytywizm leksykon literatury polskiej0

,Niwa”    -

: Kj r.

NIWA

• *3||

FI W>fc-W 4a4a II li lai**. nM^

.    . :'irrjtrr

___ _i p ; . .rs^:£^py^T:srs

rS^ŁTanSaS tr^rtSi^iiSr

Winieta „Niwy’ z 1872, nr 1

Dwutygodnik założony w styczniu 1872 r. przez grupę prawników - absolwentów > Szkoły Głównej Warszawskiej. Dołączyli do nich rychło literaci, z filozofem Julianem Ochorowiczem na czele. Byli wśród nich > Piotr Chmielowski, > Bolesław Prus i > Henryk Sienkiewicz. Pismo miało na celu przede wszystkim szerzenie i popularyzowanie współczesnej nauki i filozofii pozytywistycznej, głoszenie zasad > utylitaryzmu i > scjentyzmu. W 1873 r. zaczęli wydawać serię Biblioteka Filozofii Pozytywnej, w tym ważne dzieło > Hipolita Taine’a O inteligencji, poza serią zaś opublikowali podstawową pracę > Karola Darwina O pochodzeniu gatunków. Publicystyka w dużym stopniu poświęcona była problematyce społecznej i ekonomicznej. Program literacki kształtował przede wszystkim Chmielowski - autor takich artykułów, jak Utylitaryzm w literaturze, Geneza fantazji, Artyści i artyzm. Sienkiewicz pisywał wytrwale recenzje teatralne, a Prus > felietony.

„Niwa” reprezentowała obóz „młodych", ale odcinała się od walki > „Przeglądu Tygodniowego” ze „starymi”, nie przyjęła jego agresywnego tonu (z tego właśnie względu członkowie zespołu redakcyjnego gremialnie odeszli od „Przeglądu”, z którym dotychczas współpracowali). Zmierzała do tolerancji i pojednania obozów, udostępniając nieraz „starym" swoje tamy. Tendencja ta wzmogła się po wykupieniu pisma przez Sienkiewicza, Mści-slawa Godlewskiego - jego najwierniejszego przyjaciela oraz Ochorowicza. Po 1876 r. „Niwa" zaczęta uchodzić za pismo konserwatywne, ceniące wartość tradycji i silę ziemiaństwa (> konserwatyści warszawscy). Sienkiewicz, przebywając wtedy w demokratycznej Ameryce, zżymał się na tę zmianę orientacji, ale współpracy nie zerwał.

Pismo wychodziło do 1905 r. (> czasopiśmiennictwo).    '-r

nowelistyka okresu pozytywizmu

Istotny składnik dorobku literackiego pisarzy pozytywistycznych. Obejmuje utwory różniące się gatunkowo między sobą, co wskazuje na jej żywotność i zdolność do realizacji rozmaitych strategii autorskich.

Nowela |ako gatunek wywocl/l ślę /o starej tradycji - antycznej, średniowieczne) I renesansowej Miała wtedy lormę przekazu ustnego: opowiadania w gronie przyjaciół

R Slachiewicz, portret tytułowej bohaterki noweli H. Sienkiewicza Hania

0    jakimś ciekawym wydarzeniu z życia powszedniego i pospolitego. Nowelistyka miała charakter satyryczny, moralizatorski, ale też sensacyjny, przygodowy i fantastyczny. Konwencję wyraziście zarysowanych sytuacji narracyjnych utrwalił Deka-meron Boccaccia (kolejne opowiadania dziesięciu przyjaciół w ciągu dziesięciu dni) oraz Księga tysiąca i jednej nocy (przerywanie i kontynuowanie opowieści przez Szecherezadę zagrożoną śmiercią).

Stosowali ją również chętnie pisarze okresu romantyzmu; właśnie ąni upowszechnili na nowo ten gatunek i nadali mu nowego blasku (Edgar Allan Poe, E.T.A. Hoffmann, Aleksander Puszkin, Mikołaj Gogol, w Polsce m.in. > Józef Ignacy Kraszewski i Henryk Rzewuski, wykorzystujący rodzime tradycje gawędy

1    anegdoty).

Spośród pozytywistów najwybitniejsze dzieta -nowelistyczne tworzyli:

>    Henryk Sienkiewicz, > Bolesław Prus, > Maria Konopnicka, następnie

>    Eliza Orzeszkowa i > Aleksander Świętochowski. Stanowią one do dziś najwyższe osiągnięcie literatury polskiej .w tym gatunku, dlatego należą do trwałego repertuaru lektur szkolnych i stale krążą w pozaszkolnym obiegu czytelniczym. Najważniejsze utwory powstawały w I. 1875-1885, a więc we wstępnym okresie rozwoju > realizmu. Pisarze wyznaczyli im przede wszystkim cele poznawcze, rezygnując z ujęć moralizatorskich i zabawowych. Przesiania etyczne i ideowe, których tu nie brakuje, miały zasadniczo wynikać z przebiegu zdarzeń i ogólnej wymowy dzieła. Owe cele poznawcze jako nadrzędne wywołały znaczne rozluźnienie obowiązujących dotychczas rygorów gatunkowych; utwory coraz bardziej zaczęty się różnicować co do rozmiarów i form kompozycyjnych. Dlatego ich klasyfikacja sprawia niemało trudności.

Część utworów zachowuje normy klasycznej, „boccacciowskiej" noweli. Mają one niewielkie rozmiary (w „pamięci gatunku" wynika to z sytuacji narracyjnej, w której osoba opowiadająca nie może nadużywać cierpliwości słuchaczy; > narracja i narrator). Tematycznie obejmują krótką, ale wyrazistą charakterystykę bohatera (> postać literacka) wraz z zarysowaniem sytuacji, w jakiej ma miejsce zdarzenie - główny przedmiot opowiadania. Zdarzenie to nacechowane jest dużym dynamizmem, silnym napięciem